Eind september lanceerde het Israel Museum de ‘Dode Zee-rollen Digitaal’, een initiatief waardoor iedereen vanachter de computer de ruim tweeduizend jaar oude rollen kan bewonderen. Onder redactie van Leontine Veerman.
Meer dan een miljoen mensen bleek een week na de lancering van The Digital Dead Sea Scrolls de website al te hebben bezocht. Dat is ongeveer het aantal toeristen dat jaarlijks aan de museumpoort klopt. Ruim een maand later is de aanloop nog steeds groot. Het gaat om bijna vijfduizend bezoekers per week, waarvan een belangrijk deel regelmatige bezoekers. „De Dode Zee-rollen, vooral de rol van Jesaja, raken in de religieuze gemeenschap wereldwijd een gevoelige snaar,” zegt Susan Hazan, hoofd van de nieuwe media-afdeling van het Israel Museum. „Veel Joden en christenen beschouwen de rollen als een bewijs van Gods woord. Als je de Jesajarol voor je haalt, heb je dat levende woord van God opeens op jouw computer. Maar ook seculiere mensen kunnen bevlogen raken. De wolf die met het lam zal liggen, het omsmeden van de zwaarden tot ploegscharen, wie kent de verzen niet? Als je de echte bron daarvan zo duidelijk voor je ziet, laat dat je niet onberoerd.”
Nieuwste technieken
De technologie speelt ook een rol, denkt Hazan. De rollen verschijnen razendsnel in beeld en de beeldkwaliteit is hoogwaardig, dankzij de samenwerking met Google en gebruik van de nieuwste fotografi etechnieken. In plaats van de op het internet gebruikelijke 72 pixels per foto, bevat die er nu zesduizend. Ze geven niet alleen woorden weer, maar maken details en anders onzichtbare letters voor het blote oog zichtbaar. De Engelse vertaling rolt boven of onder de aangeklikte regels mee. Dan is er ook nog de esthetische component: de rollen, sommigen meer dan zes meter lang, zijn volledig te ontrollen. De kalligrafie is te bewonderen en ook de naden, vouwen en vlekken in het perkament zijn zichtbaar. Dat is nog eens wat anders dan de steriele selectie achter glas met iedere vier maanden een ander fragment, waar je het in het museum mee moet doen. Daar kunnen de curatoren trouwens weinig aan veranderen: volledige expositie brengt de rollen in gevaar. De rollen zijn ruim tweeduizend jaar lang behouden gebleven dankzij de omstandigheden in de vindplaats, droog en donker, en moeten nu in speciale kluizen op temperatuur worden bewaard.
45.000 Nederlanders
Hazan, die dagelijks statistieken in handen krijgt en feedback van de bezoekers leest, beschikt over interessante gegevens: meer dan een miljoen mensen uit 213 landen hebben de eerste week de website bezocht. Onder hen waren 400.000 Amerikanen, de grootste groep, bijna 60.000 Japanners, ruim 600 Egyptenaren, bijna 400 Libanezen, 12 Iraniers en een enkele inwoner van Syrië. Die ene Syriër moet volgens Hazan de censor zijn geweest. Boven Syrië hangt een digitale deken waar de bevolking niet doorheen komt. Tot eind oktober bezochten ruim 45.000 Nederlanders uit 456 plaatsen de site, 5000 uit Amsterdam, 1100 uit Groningen, 500 uit Tilburg, 433 vanaf Schiphol, 134 uit Sint Jansteen en 1 uit Groessen (de censor van Groessen?).
Chinese vertaling
Twitter, Facebook en andere sociale netwerken zorgen voor de meeste reclame. Veel bezoekers blijven een paar minuten hangen, maar mensen die via Facebook op de website komen, houden het korter vol. Het museum ontvangt ook reacties met daarin zegeningen en voorstellen. Er is een Chinese vertaling van de vijf gepubliceerde rollen in de maak en ook in andere landen zijn mensen spontaan aan het vertalen geslagen. Dat is wat ze vandaag de dag ‘crowd sourcing’ noemen, waarbij het grote publiek wordt ingezet om specifi eke taken uit te voeren. Tot slot komen er diverse theologische discussies op gang, bijvoorbeeld over de wijze waarop de naam van G’d dient te worden vertaald. Toch is de website niet bedoeld voor de fi jnproevers. „We zijn er als museum en als poortwachters verantwoordelijk voor om de teksten voor iedereen toegankelijk te maken,” zegt Hazan. „De bijbel is van het volk. Daar bestaat geen copyright op. Onze rollen zijn eerder wel afgedrukt. Ze waren op microfi che en op cd verkrijgbaar, maar nu behoren ze echt tot het publieke domein.”
Kritiek verstomde
Al het materiaal dat wordt aangeduid als de Dode Zee-rollen, werd tussen 1947 en 1956 gevonden in elf grotten in Qumran, een plaatsje bij de Dode Zee. Het Israel Museum werd eigenaar van acht grote rollen, maar het meeste materiaal, kleinere rollen en ongeveer negenduizend fragmenten, is in het bezit van de Israel Antiquities Authorities (IAA). De jarenlange kritiek vanuit de wetenschap over de traagheid van het onderzoek en de beslotenheid van de onderzoeksgroep was gericht op de IAA en niet op het museum. Die kritiek verstomde in 2001, toen de laatste teksten, vertaald en voorzien van noten, werden gepubliceerd. Daarmee verdween ook de theorie dat de teksten misschien achter slot en grendel bleven omdat ze voor Joden en christenen onwelgevallige informatie bevatten. Over de hele wereld worden collecties gedigitaliseerd en zijn instellingen bezig met het virtueel bewaren van erfgoed. Ook de IAA kondigde enkele jaren geleden aan alle teksten te digitaliseren, een klein deel is nu verwerkt. Hazan vreest niet dat mensen daardoor niet meer naar het museum komen om de rollen in levende lijve te bekijken. Voorlopige onderzoeken wijzen volgens de museummedewerkster uit dat het virtuele bezoek juist tot een groei van het fysieke bezoek leidt. We leven in zo’n virtuele en abstracte wereld, dat de behoefte aan concreet contact alleen maar groter wordt. Hazan: „Kijken vanaf het scherm heeft nadelen. Je verliest bijvoorbeeld het gevoel van proporties, en de context ontbreekt. Die vind je alleen in het museum. Musea zijn integer en betrouwbaar en – zoals onze directeur James Snyder kortgeleden opmerkte – eilanden van rust.”
The Digital Dead Sea Scrolls: http://dss.collections.imj.org.il/ Op de tentoonstelling ‘Jodendom’, vanaf 17 december in de Nieuwe Kerk, Amsterdam, is bij hoge uitzondering een Dode Zee-rol te bewonderen, speciaal voor de expositie door het Israël Museum ter beschikking gesteld.
Abonneer op het NIW
