Women of the Wall bidden demonstratief bij de Klaagmuur. Foto: Hadas Parush/Flash90
Het te elfder ure bevriezen van een akkoord over wie waar en hoe mag bidden bij de Klaagmuur dreigt Israël te vervreemden van de diaspora.
Het was nog nooit eerder gebeurd, maar sinds deze week is het zover: de Jewish Agency overweegt alle banden te verbreken met de Israëlische regering. Agency-voorzitter Natan Sharansky blies maandag een officieel diner in de Knesset af waarbij premier Benjamin Netanyahu hoofdgast zou zijn geweest. Bestuurslid Uriel Reichman beschuldigde de regering in Jeruzalem een ‘oorlog tegen het zionisme’ te voeren.
Deze uiterst felle reactie – en tientallen vergelijkbare van Joden over de hele wereld, niet in de laatste plaats in Israël zelf – komt na de beslissing van de Israëlische regering een compromis over de Kotel in de ijskast te zetten. Dit compromis, in Israël en de diaspora door velen gezien als historisch, zou ervoor hebben gezorgd dat vrouwen en liberale en traditionele Joden vergelijkbare religieuze rechten bij de Klaagmuur krijgen als orthodoxe Joden. Zondag werd echter onder druk van de twee ultraorthodoxe partijen in de regering-Netanyahu besloten het compromis, dat vijf jaar in de maak was, voor onbepaalde tijd op te schorten.
Gescheiden
Het conflict over wie waar en hoe mag bidden bij de Muur loopt al sinds Israël de Oude Stad van Jeruzalem inlijfde tijdens de Zesdaagse Oorlog, vijftig jaar geleden. Daarvoor was er slechts vrijwillige scheiding tussen de seksen bij de Kotel, die nadat de Joden in 1516 (de verovering van Jeruzalem door de Ottomanen) werd verboden de Tempelberg te bezoeken, de belangrijkste religieuze plaats binnen het jodendom werd. Na ’67 slaagde het Israëlische opperrabbinaat erin het beheer over de Muur naar zich toe te trekken en valt dit onder de Western Wall Heritage Foundation, tegenwoordig geleid door rabbijn Shmuel Rabinowitz. Hij en zijn voorgangers houden er strikt toezicht op dat bij de Klaagmuur de orthodoxe – en slechts de orthodoxe – regels worden gehanteerd. Mannen en vrouwen worden strikt gescheiden en het is voor vrouwen verboden met luide stem te bidden of een Tora, talliet of tefilien te dragen.
Het is voor vrouwen verboden met luide stem te bidden of een Tora, talliet of tefilien te dragen
Dit beleid stuitte vanaf het begin op veel weerstand onder liberale en traditionele Joden in Israël en bezoekers uit de diaspora. In 1988 kwam het voor het eerst tot een confrontatie. Een groep Joodse vrouwen uit de VS, Canada en Groot-Brittannië die een feministisch congres in Jeruzalem bezochten, probeerden uit de Tora te lezen in het vrouwendeel van de Muur, waar zij prompt werden aangevallen door ultraorthodoxe gelovigen. Hun fakkel werd vanaf dat moment overgenomen door Israëlische vrouwen, verenigd in de groep Women of the Wall. Daarna was het geregeld raak: vechtpartijen braken uit, vrouwen werden gefouilleerd voordat zij naar de Kotel mochten, en verschillende malen werden Women of the Wall gearresteerd omdat zij een Tora of talliet bij zich hadden. De televisiebeelden van vrouwen die met geweld van de Kotel werden weggesleept maakte de beweging alleen maar sterker en leverde haar veel steun op, met name vanuit Amerika’s Reform en Conservative gemeenschap.
Het platform voor vrouwen en gemengd gebed bij de Boog van Robinson. Foto: Yonatan Sindel/Flash90
Boog van Robinson
Het werd tijd voor een compromis. Uit angst door de rechter gedwongen te worden de scheiding tussen mannen en vrouwen op te heffen, toonde ook de orthodoxe leiding van de Klaagmuur zich bereid mee te werken. Na vijf jaar onderhandelen onder leiding van Sharansky werd de oplossing gevonden in het uitbreiden van het platform bij de Boog van Robinson. In dit afgescheiden en lagergelegen archeologische park bij het zuidelijk deel van de Klaagmuur was in 2003 na een beslissing van het Hooggerechtshof een klein platform gebouwd waar door vrouwen en gemengd kon worden gebeden. Dit was geen permanente oplossing. Sommigen zagen het niet eens als deel van de Kotel en het kleine platform was moeilijk te bereiken (na regen is het afdalen van de gladde houten trappen niet ongevaarlijk).
Vorig jaar kwam de langverwachte ‘historische’ doorbraak. Alle partijen gingen akkoord met een uitbreiding van, betere toegang tot en zichtbare integratie in het Kotel-plaza van het platform bij de Boog van Robinson. Rabinowitz en zijn Heritage Foundation gingen akkoord, de Women of the Wall waren tevreden en niets leek uitvoering van de ‘faire en creatieve oplossing’ (dixit Netanyahu) nog in de weg te staan. Tot afgelopen zondag.
Netanyahu’s kabinet besloot met slechts twee stemmen tegen het compromis rond de Klaagmuur op te schorten. Constante druk en dreigementen van de twee ultraorthodoxe partijen in zijn coalitie, Shas (7 zetels in de Knesset) en Verenigd Tora-Jodendom (6), hadden hun effect op de premier. Al wilde Netanyahu daar zelf niets van horen: “Iedere andere premier had toegeven aan de ultraorthodoxen en het voorstel van tafel geveegd.” De vraag is of dat nu niet alsnog gebeurt. Shas en de VTJ vieren de beslissing van zondag als een grote overwinning, VTJ-voorman en minister van Gezondheid Yaakov Litzman liet er geen twijfel over bestaan dat het compromis dood is: “Deze beslissing zendt een duidelijke boodschap aan de hele wereld dat er voor liberaal jodendom geen plaats is bij de Klaagmuur.”
Een ultraorthodoxe gelovige reageert woedend op Women of the Wall en moet door beveiligers in toom worden gehouden. Foto: Hadas Parush/Flash90
Afpersing
De Israëlische oppositie en niet-orthodoxe Joodse organisaties overal ter wereld spraken hun afschuw uit over de beslissing en hun angst dat deze zal leiden tot een scheur tussen Israëls orthodoxie en liberale en traditionele Joden, met name die in de diaspora. Naast de reacties van Sharansky’s Jewish Agency en zijn dreigement alle banden met de regering-Netanyahu te verbreken – insiders spreken in dit verband van de ‘nucleaire optie’ – is Israëls oppositie woedend. Yair Lapid, leider van de seculier-liberale Yesh Atid (Toekomstpartij), beschuldigde Netanyahu ervan niet meer dan een ‘een marionet van de ultraorthodoxen’ te zijn.
Maar ook vanuit zijn eigen regering krijgt Netanyahu kritiek. Minister van Defensie Avigdor Lieberman, leider van Yisrael Beiteinu en een van de twee tegenstemmers, sprak van ‘religieuze afpersing’ en zei zich ernstig zorgen te maken over de relatie met Joden in met name de VS. Namens hen nam ook Jerry Silverman, hoofd van de Jewish Federations of North-America (een koepelorganisatie van meer dan vijhonderd ngo’s), geen blad voor de mond: “Dit voelt als een sucker punch. Het is een directe belediging.” Israëlische kranten van links tot rechts spraken deze week de angst uit dat de de afgelopen jaren toch al gegroeide kloof tussen Israël en de 6 miljoen Amerikaanse Joden nog groter zal worden en wijzen Netanyahu erop dat als hij als premier van de Joodse staat een verantwoordelijkheid heeft naar Joden over de hele wereld.
Tot overmaat van ramp is de situatie rond de Kotel nu voor niemand meer duidelijk. Het vorig jaar aangenomen compromisvoorstel is formeel nog niet van tafel, maar slechts opgeschort. Of en wanneer er een nieuw voorstel komt is onbekend. Vreemd genoeg heeft de regering-Netanyahu laten weten dat de voorbereidingen voor de uitbreiding van het platform bij de Boog van Robinson vooralsnog gewoon doorgaan. Liberale en traditionele Joodse groepen in Israël en de Women of the Wall hebben aangekondigd naar het Hooggerechtshof in Jeruzalem te stappen om uitvoering van het compromis af te dwingen. Dit allemaal terwijl een nieuwe religieuze controverse alweer opdoemt: in de bewuste kabinetsvergadering van afgelopen zondag stemde Netanyahu’s kabinet in met een wetsvoorstel dat alle bevoegdheden rond bekeringen in Israël in handen van de ultraorthodoxie legt.
Abonneer op het NIW
