Een verwarmd hart

Scholengemeenschap Maimonides viert zondag 23 maart haar 85-jarige lustrum. Een geschiedenis over de passie voor Joods onderwijs en de weg van de Stadstimmertuin naar de Noordbrabantstraat.

Het zag er weinig hoopvol uit in 1926. Acht jaar lang was opperrabbijn A.S. Onderwijzer bezig geweest extra geld en steun te zoeken om zijn droom te verwezenlijken: een Joodse HBS. Een wetswijziging in 1917 zorgde ervoor dat de overheid niet alleen openbare, maar ook bijzondere scholen zou medebekostigen uit de staatskas. Veel Joden zaten echter niet te wachten op een eigen school. Het zou verkeerd zijn om je af te zonderen van de maatschappij en het zou sektarisme in de hand werken. Bovendien waren er toch genoeg niet-Joodse scholen die vanwege het grote aantal Joodse leerlingen ook op zaterdag gesloten waren. Waarom dan een Joodse H.B.S.? De opperrabbijn werd er moedeloos van en had het bijna opgegeven. Maar toen stond ineens de puissant rijke tabakshandelaar I. Salomon voor zijn neus. Hij wilde de plannen wel grotendeels financieren, mits de school binnen twee jaar open zou gaan. En dat gebeurde, want op 4 september 1928 opende opperrabbijn A.S. Onderwijzer zijn ‘Joodsche Hogere Burgerschool met vijfjarige cursus’ in het oude herenhuis aan de Herengracht 501. „Het hart van de kinderen moet gevormd worden en verwarmd door de hogere idealen van de godsdienst,” sprak hij. Nu, meer dan 85 jaar later, heeft de school een andere naam en bevindt zich op een andere plek, maar het hart van de Joodse kinderen wordt nog steeds verwarmd. „Wij zijn een kleine school met 161 leerlingen. Ik ken ze allemaal, en zij mij ook. Dat is heel prettig,” vertelt Jan Couwenberg, sinds 2010 rector van het Maimonides. Hij is druk bezig met de voorbereidingen van het aanstaande lustrum en de grote reünie waar jong en oud wordt verwacht. „Ik zie weinig verschillen met andere scholen waar ik hiervoor heb gewerkt. Het zijn gewoon Amsterdamse kinderen die hier voor hun mavo, havo of vwo-diploma leren. Maar ons DNA is Joods,” zegt Couwenberg. Hij vindt het bijzonder dat de kennis van de Joodse geschiedenis zo in stand wordt gehouden. „Elke twee jaar gaan we met de vierde en vijfde klas naar Israël. Hoewel sommige kinderen er vaak op vakantie naartoe gaan, proberen wij ze een andere kant te laten zien, door bijvoorbeeld naar de Negev te gaan. Bovendien krijgen alle bovenbouwleerlingen er elk jaar een driedaagse workshop puur over de Joodse geschiedenis.”

Jaren 30
Na de oprichting bleken vooral armere Joden hun kinderen naar de school te sturen, want zo valt te lezen in een oud jubileumboekje van de H.B.S.: ‘In “betere kringen” vond men de school een gettoschool, veel minder chic dan bijvoorbeeld het Gunning-Lyceum [tegenwoordig het Amsterdams Lyceum, red.] en de hoofdstedelijke gymnasia, die bovendien konden opleiden voor een universitaire studie. Spottend werd de school juist in die kringen het ‘armenschooltje’ genoemd.” Hoezeer dit sentiment leefde, blijkt wel uit het feit dat geen enkele vooroorlogse Joodse bestuurder zijn eigen kinderen naar de Joodsche H.B.S. stuurde. Deze regenten voelden zich volledig geëmancipeerd. Zij gingen in sociaal en cultureel opzicht liefst zo veel mogelijk op in de Nederlandse samenleving en daar paste een aparte school voor alleen Joodse kinderen niet bij. Ondertussen groeide de school van 22 leerlingen uit tot een volwaardige HBS Iedere middag voor de lessen werd miche (Joods middaggebed) gelezen en iedere zondagochtend kregen de leerlingen extra Joodse lessen. In 1933 vond het eerste eindexamen plaats. De groei bracht ook problemen met zich mee. Het onderkomen aan de Herengracht, dat vroeger als kantoorgebouw had gediend, was veel te klein geworden. Een pand aan de Voormalige Stadstimmertuin, dat eerder dienst had gedaan als elektrotechnische school, moest uitkomst bieden. Voor een bedrag van 50.000 gulden werd het pand, midden in de oude Jodenbuurt, gekocht van de gemeente. En na een grondige verbouwing werd het nieuwe gebouw op 21 september 1938 geopend door de toenmalige minister van Onderwijs Slotemaker de Bruine. Naast HBS-B, natuurwetenschappelijk onderwijs, gaf de school nu ook vijfjarige cursussen HBS-A, met de nadruk op economische vakken en moderne talen. Lees verder in  NIW 24