Ik ben er helemaal klaar voor: mijn Chanoekatour 5783. Vandaag eerst Eindhoven en daarna Zutphen – dacht ik althans, want er kwam een onverwachte prelude. Ik doel nu niet op de kennismaking met de nieuwe burgemeester van Eindhoven, Jeroen Dijsselbloem, en met de commissaris van de Koning in Brabant, geënsceneerd door het bestuur van de Joodse Gemeente Brabant. Want die ontmoeting zat al in de planning. Ook de aanwezigheid in Eindhoven van Fentay Rachel Alamu, First Secretary van de Israëlische ambassade, was mij al bekend. Neen, de prelude kwam uit Marioepol, de havenstad in Oekraïne. Gisteravond, knap laat, kreeg ik een telefoontje van rabbijn Mendel Kohen met de vraag of ik zijn whatsappje al had gezien. Omdat ik in de auto zat en appen en rijden bij mij niet samengaat, want dat mag ik niet van Blouma, was mijn antwoord negatief. Mendel kon zich niet meer inhouden. Ik moest en ik zou zijn berichtje acuut bekijken. Ik dus een parkeerplaats op en in mijn whatsapp vond ik bijgaande foto van een menora. Niets bijzonders, hoor ik u denken, gewoon een menora!
Mijn gedachten dwaalden af naar de Chanoekavideo’s van afgelopen jaren. Rabbijn Mendel presteerde het honderden toeschouwers bijeen te krijgen voor het publiekelijk ontsteken van een gigantische menora. Er waren toespraken, muziek en er werd uitbundig gedanst. Natuurlijk was er spanning, want sinds 2014 verkeerde Marioepol in oorlog en ontregelden de separatisten het dagelijkse normale leven met raketinslagen en andere oorlogshandelingen. Diverse keren ben ik er geweest en steeds weer nieuwe onaangename verrassingen. De eerste keer de confrontatie met het massagraf uit de oorlog. Tien meter breed en 11,6 kilometer (ja, u leest het goed) lang. Zeventigduizend slachtoffers, van wie zestienduizend Joden.
Bij een van mijn volgende bezoeken de ontmoeting met de hoogbejaarde vrouw die als jong meisje de moord op de eerste slachtoffers, de Joodse gemeenschap van Marioepol, had gezien. Voor het eerst durfde ze haar verhaal met de meest afschuwelijke details te delen. De afgrijselijke beelden had ze haar hele leven meegedragen.
Van het levenswerk van rabbijn Mendel Kohen was niets meer over
Omdat de sjoel van Mendel te klein was geworden en een mislukte aanslag bijna z’n leven had gekost, kwam er een groter en beter te bewaken gebouw. De rabbijn was druk aan het inzamelen om het nieuwe gebouw te kopen in plaats van te huren, maar toen gooide covid roet in het Oekraïense eten. Mendel werd met spoed in een privévliegtuig, een soort vliegende ambulance, naar Israël overgebracht en Baroech Hasjeem: kantje boord heeft hij covid, na weken lang verblijf op de ic van een Israelisch ziekenhuis, overleefd. Maar als gevolg van covid en de verkeerde medicatie die hem in Marioepol was toegediend, bleef hij na herstel mank lopen. Om dat te repareren was hij bij toeval (dat niet bestaat), in Israël toen Marioepol door Poetin werd veroverd en volledig in puin geschoten. Van het levenswerk van rabbijn Mendel Kohen was niets meer over. Zijn nieuwe sjoel was letterlijk een ruïne. Slechts een honderdtal Joden bevindt zich nog in de havenstad. Dit jaar zou uiteraard geen grote menora publiekelijk worden aangestoken en ook niet de kleinere chanoekia in sjoel, dacht Mendel. En over dat ‘dacht Mendel’ ging dat whatsappje, dat ik op de parkeerplaats gisternacht moest en zou bekijken.
De eigenaar van het gebouw, van wie Mendel de sjoel huurde, is een niet-Joodse man die in een dorp op zo’n twintig kilometer van Marioepol woont. Hij had gisteren, sjabbat, besloten de ruïne van zijn pand te bekijken. Valt er nog iets te herstellen? En in die ruïne, naar zijn zeggen onder zeventig centimeter puin, vond hij op de eerste etage de ongeschonden menora uit wat eens de synagoge was. Meteen een bericht naar Mendel met de vraag, van de niet-Joodse eigenaar, of en hoe hij morgen ingaande Chanoeka de kandelaar kan aansteken … en dus, als dadelijk in Eindhoven voor het stadhuis het eerste lichtje van de grote menora wordt aangestoken en Mendel in Israël zoveel mogelijk leden van zijn voormalige Joodse gemeente Marioepol voorziet van menora’s en kaarsjes, steekt de niet-Joodse eigenaar van de voormalige sjoel van Marioepol ook het eerste kaarsje aan.
Teken van hoop, licht in duisternis? Weliswaar niet het wonder van het kruikje olie, maar toch
Teken van hoop, licht in duisternis? Weliswaar niet het wonder van het kruikje olie, maar toch. Van alles gonsde door mijn hoofd gisteravond op die parkeerplaats. En als het bij mij al gonsde, hoe moet dat dan zijn in de gedachten van Mendel als hij zijn menora ziet branden op wat eens zijn grote sjoel was, het centrum van zijn levende, prachtige Joodse Gemeente.
Voorlopig kan Mendel niet terug en is er niets om naar terug te keren. Ik ga mijn toespraken voorbereiden. Om half vijf zullen Blouma en ik fysiek in Eindhoven zijn en om half acht in Zutphen. Maar ik weet zeker dat mijn gedachten zullen afdwalen naar Marioepol, de stad in Oekraïne.
Dit is een persoonlijk dagboek van de opperrabbijn en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.
Abonneer op het NIW
