Met de paplepel

De Hitlergroet tijdens een Assad-manifestatie

Veel is er gezegd over vermeend antisemitisme onder Syrische vluchtelingen. Zo beweerde Eurocommissaris Frans Timmermans in het jubileumnummer van het NIW dat gewone Syriërs over het algemeen heel genuanceerd over Joden denken. Arabist Ruben Gischler onderzocht hoe het gesteld is met antisemitisme in Syrië.

Door Ruben Gischler

Denkt de gewone Syriër inderdaad zo genuanceerd over Joden? De Arabier van de Toekomst, de alom bejubelde strip van Riad Sattouf over zijn jeugd in Syrië, geeft een heel ander beeld. In Frankrijk is het even aandoenlijke als wrange verhaal als warme broodjes over de toonbank gegaan en hier was het DWDD-tip van de maand. Maar het is de vraag is of de ernst van de koddige tekeningetjes echt overkomt. De half Franse Sattouf beschrijft hoe hij in zijn dorp steevast voor Jood werd uitgescholden, zelfs door zijn eigen neefjes. Dat is nu eenmaal de pavlovreactie op iemand zoals hij, die een beetje uit de toon valt. Om maar te bewijzen dat hij echt geen Jood was, probeerde hij dagelijks de anderen op het schoolplein te overtreffen in gescheld op Joden. Wij hebben het over een soennitisch dorp in de buurt van Homs, midden in het gebied waarvan de bevolking nu massaal op drift is geraakt.

Blinde paniek
Dergelijke anekdotes tref je ook aan bij de meer ontwikkelde lagen van de bevolking. Wafa Sultan, de alawitische psychiater die ooit wereldfaam verwierf door het kijkerspubliek van Al Jazeera flink de oren te wassen over hypocrisie binnen de islam, beschrijft in haar boek A God Who Hates hoe zij na aankomst in Amerika in Los Angeles schoenen ging passen. Ze hoorde van de winkeleigenaar dat hij Joods was, waarop ze in blinde paniek de straat op rende, met aan haar ene voet nog de schoen die zij aan het passen was. Wafa Sultan had op dat moment een lange carrière in Syrië achter de rug, als psychiater.

Ze rende in blinde paniek de straat op, met aan haar ene voet nog de schoen die zij aan het passen was

Mochten de overige Syriërs wel genuanceerd over Joden denken dan is dat zeker niet dankzij het onderwijs dat zij hebben genoten. Uit een aantal studies van lesmateriaal voor het Syrisch middelbaar onderwijs uit de periode 2000-2008 blijkt dat antizionisme en antisemitisme een vast onderdeel is van het verplichte levensbeschouwelijk onderwijs. Syrië behoorde tot de beter geschoolde landen van de Arabische wereld met het laagste percentage aan analfabetisme.

Nationaalsocialistisch
Zelfs een uiterst voorzichtige studie uit Zweden ontkomt niet aan de conclusie dat ook in recente Syrische lesboeken uit 2008 geen onderscheid wordt gemaakt tussen zionisten en Joden en negatieve stereotypering van Joden niet wordt voorkomen. Twee studies uit respectievelijk 2000 en 2001, waaronder Schools of Baathism van Meyrav Wurmser, medeoprichtster van MEMRI, het Middle East Media Research Insitute, winden er geen doekjes om. Syrische schoolboeken voor de zesde klas van de lagere school tot de zesde klas van het voortgezet middelbaar onderwijs zijn hiervoor onder de loep genomen. Alle populaire thema’s van hedendaags antisemitisme passeren de revue. Zionisme zou gebaseerd zijn op leugens. Joden hebben helemaal niets te maken hebben met de oorspronkelijke bewoners van het heilige land omdat zij voor 90 procent zouden afstammen van de Khazaren. Jeruzalem is door Arabieren gesticht en is een heilige stad voor moslims en christenen, maar niet voor Joden. Kort samengevat zijn de zionisten volgens de Syrische lesboeken nog erger dan de nazi’s, omdat zij de Holocaust schromelijk overdrijven, maar ondertussen wel de lessen van Hitler in Palestina perfectioneren. Daarnaast hadden de nazi’s in tegenstelling tot de zionisten wel een punt, omdat Joden in Duitsland niet loyaal waren en zich nogal onbetrouwbaar opstelden. Wat natuurlijk niet verbaast, want Mohammed de profeet had daar ook al last van.
En dat leert de Syrische jeugd uit lesboekjes Baath-ideologie met titels als Al-tarbija al-qawmiyya ishtirakiyya, letterlijk: ‘nationaalsocialistische opvoeding’.

Islamitisch curriculum
Een groot deel van de antisemitische denkbeelden wordt overgebracht in het verplicht islamitisch onderwijs. Dit is de schizofrenie van het in naam seculiere Baathregime ten voeten uit. Het fanatiek Arabisch nationalisme van de Baathpartij diende vooral als vehikel voor de familie Assad en de alawitische minderheid om de macht te behouden over de soennitische meerderheid van Syrië. De prijs daarvoor was hoog. Net als Riad Sattouf op het schoolplein in het dorpje bij Homs, moesten Assad en zijn alawitische gemeenschap laten zien dat zij Arabischer zijn dan Arabisch en islamitischer dan islamitisch. Een van de gevolgen hiervan was dat het regime voor alle bevolkingsgroepen, met uitzondering van de christenen, het soennitisch islamitisch curriculum verplicht stelde. Dus ook de ismaëlieten en de als ketters beschouwde druzen en alawieten werden door de soennitische mangel gehaald.

De verschillende bevolkingsgroepen in Syrië hielden elkaar in een verstikkende houdgreep van wederzijdse afhankelijkheid

Het aandeel van christenen was al voor het uitbreken van de burgeroorlog geslonken tot 6 procent van de totale bevolking. Daarbij komt ook nog dat het regime na de bloedige onderdrukking van de Moslimbroeders in de jaren 80 van de vorige eeuw, de soennieten de vrij hand heeft gegeven in het islamitisch onderwijs. Joshua Landis, die is uitgegroeid tot een van de toonaangevende Syriëkenners van dit moment, liet al in 2003 in zijn Islamic Education in Syria; Undoing Secularism zien hoe de verschillende bevolkingsgroepen in Syrië elkaar hiermee in een verstikkende houdgreep van wederzijdse afhankelijkheid hielden. De kiemen voor de huidige destructie waren toen al volop aanwezig en antisemitisme was daar onlosmakelijk onderdeel van.

Beeldvorming
Zo kreeg het overgrote deel van de Syrische leerlingen de superioriteit van de islam bijgebracht, met de islamitische staat als hoogst haalbaar model voor rechtvaardigheid. Strijd tegen Joden en Israël is volgens de lesboekjes jihad en daarmee een heilige plicht voor alle Syriërs en moslims. In de vierde klas van het middelbaar schoolonderwijs leren zij bij islamitische les – ik citeer: ‘Het recht zal pas zegevieren als de criminele intenties van de Joden tegen henzelf worden gekeerd en zij worden geëlimineerd.’
De vraag die vaak gesteld wordt is: hoe serieus moeten wij dit nemen? Joshua Landis beweert dat er in Syrië over het algemeen nogal lacherig wordt gedaan over de lessen Baath-ideologie en islam. Maar hij is ervan overtuigd dat de lessen wel degelijk bijdragen tot beeldvorming, die voortdurend wordt bevestigd door de sociale omgeving en de media. Zo beschouwden de alawieten zichzelf niet als minderheid en vonden zij zichzelf net zo moslim als de soennieten. Over christenen en druzen spraken zij daarentegen vaak laatdunkend. De meeste voorbeelden van antisemitisme komen uit de lesboeken voor het verplicht islamitisch onderwijs en horen zo bij de algemene basiskennis over islam. Dat maakt de inhoud onaantastbaar en explosief. Daarbij is de soennitische bevolking in Syrië de laatste jaren verregaand geïslamiseerd. Voor Assad en de alawieten heeft het allemaal niet mogen baten. Zodra de straatprotesten in Syrië begonnen werd Assad – hoe kan het ook anders – op spandoeken en in leuzen voor Jood uitgemaakt en de alawieten voor ongelovigen.

Veel respect
Of het Nederlandse onderwijs opgewassen is tegen dit soort ingebakken denkbeelden onder de Syrische nieuwkomers, is de vraag. Ook hier is het schelden op Joden in bepaalde segmenten van het middelbaar onderwijs schering en inslag. In een Amsterdams AZC piekeren Syriërs er ondertussen niet over om met een bezoekende delegatie van de LJG op de foto te gaan. Ter geruststelling twitterde een bekende arabiste dat zij van een Syriër hoorde dat hij juist veel respect heeft voor Joden in Nederland omdat zij niet naar Palestina zijn gegaan. Als dit het is waar wij het nu mee moeten doen, dan is dat niet bepaald een hoopgevend inzicht.