In de nieuwe 3D-spektakelfilm Exodus, Gods and Kings worden alle filmtechnische registers opengetrokken. Maar wat blijft er over van het bijbelverhaal?
Niet met een opgeheven staf doet Mozes de Rietzee splijten, maar met een gouden zwaard. Het is exemplarisch voor de held die regisseur Ridley Scott neerzet in Exodus, Gods and Kings: geen profeet, geen oude wijze man, maar een onverschrokken krijger. Al in de openingsscène wordt Mozes (Christian Bale) geïntroduceerd als de dappere generaal die het Hettitische leger in de pan hakt. Later, als hij zich heeft opgeworpen als aanvoerder van de Hebreeuwse slaven, leidt hij hen op tot een leger van guerrillastrijders. Beide passages komen niet in de Bijbel voor, maar daar gaat het niet om. Ridley Scott, gerenommeerd regisseur van actiefilms als Alien (1979) en Gladiator (2000), gebruikt het Pesachverhaal als vehikel voor de meest geavanceerde filmtechnieken. Vooral bij de tien plagen werkt dat overtuigend. Door het 3D-effect heb je de neiging om je heen te slaan tijdens de sprinkhanenplaag. De dode beesten bij de veepest kun je haast ruiken. Overigens, ondanks alle computeranimatie zijn er bij de opnames vierhonderd kikkers en maar liefst zes ‘kikkermanagers’ ingezet. De architectuur, de landschappen, de gevechtsscènes, met als climax de tsunami die het Egyptische leger opslokt, het ziet er allemaal even overweldigend uit. Ook de muziek van Alberto Iglesias en het acteerwerk zijn uitstekend.
Blasfemisch
De film vormt hiermee een aanvulling op het epische The Ten Commandments van Cecil B. DeMille, uit 1956. Ook toen werden de nieuwste special effects ingezet, nu uiteraard hopeloos gedateerd, evenals de statige speeltrant. Maar waar DeMille de Bijbel letterlijk volgde, heeft Scott zich nogal wat vrijheden gepermitteerd, net als regisseur Darren Aronofsky in Noah, dat eerder dit jaar uitkwam. Zo is Mozes in de Bijbel 80 jaar als hij de vrijlating van zijn volk eist, in de film hoogstens de helft. Ook is ervoor gekozen om de relatie tussen Mozes en zijn stiefbroer Ramses, de farao, te benadrukken, weer een verhaal dat in de Bijbel niet voorkomt. Het volgt hiermee Disneys animatiefilm Prince of Egypt uit 1998. Aäron, de echte broer van Mozes, is in Exodus zelfs volledig uit het verhaal geschreven.
Maar wat vooral opvalt is dat de makers hebben geworsteld met de verbeelding van de wonderen in Exodus. Scott heeft, ondanks alle goddelijke interventies in het verhaal, alles zo realistisch mogelijk willen maken. Zo wordt er door de personages een rationele verklaring gezocht voor de plagen. Andere wonderen zijn doelbewust weggelaten: Mozes laat zijn staf niet in een slang veranderen en er is geen wolkkolom of manna uit de hemel te bekennen.
Het opmerkelijkste is dat God wordt voorgesteld als een jongetje, zo’n 10 jaar oud, dat alleen door Mozes wordt waargenomen. Zo wordt in het midden gelaten of de verschijning wel echt is, of alleen in het hoofd van Mozes bestaat. In de eerste scène waarin God zich openbaart, is nog iets te zeggen voor God als jongetje: in de tekst over het brandende braambos wordt gesproken van een ‘engel van God’ (Exodus 3:2). Toch is deze keuze dubieus. Blasfemisch, zou je zelfs kunnen zeggen. Niet alleen vanuit religieus oogpunt, ook verhaaltechnisch werkt het niet. De God van het Pesachverhaal toont zich nu eens nietsontziend, dan weer barmhartig, maar steeds ontzagwekkend. Al die eigenschappen vallen weg met de voorstelling van God als betweterige snotneus. Controversieel is ook dat de Tien Geboden door Mozes eigenhandig in de stenen tafelen worden gebeiteld, terwijl ‘God’ een kopje thee inschenkt. De film geeft hiermee een religieus statement: de Bijbel is misschien door goddelijke aanwezigheid geïnspireerd, maar door mensenhanden opgetekend.
Al met al is Exodus, Gods and Kings een prima film voor wie houdt van spanning, drama en visueel spektakel. Maar voor wie wil leren over de oorsprong van het Joodse volk, het ontstaan van de Joodse wet, kortom het Pesachverhaal, geldt het aloude adagium: het boek was beter.
Abonneer op het NIW
