Nek-aan-nek

De grote politieke partijen in Israël staan nek aan nek in de peilingen in aanloop naar de verkiezingen van 17 maart. Netanyahu positioneert zich te midden van het verkiezingstumult nadrukkelijk als staatsman.

Je kan veel over hem zeggen, maar bang is Naftali Bennett niet. Twee weken voor de verkiezingen van 17 maart begaf de leider van de rechts-nationalistische partij Habayit Hayehudi (Het Joodse Huis) zich in het hol van de leeuw: een grote loods in de haven van Tel Aviv. In die stad wonen wellicht een paar van zijn kiezers, maar vooral veel van zijn meest fervente tegenstanders. Met opgerolde hemdsmouwen betrad Bennett het podium. Het publiek, zo’n duizend jonge mannen en vrouwen die op deze verkiezingsavond van de Engelssprekende gemeenschap waren afgekomen, wreef zich in de handen. De voor- en tegenstanders van Bennett die voor de ingang driftig folders uitdeelden, beloofden een spektakel. De politicus ging direct in de aanval. Alle vragen waren welkom. „Ik zal nergens omheen draaien.”

Man van het volk
De omstreden standpunten van Bennett zijn in Israël en daarbuiten genoegzaam bekend. Tegen een Palestijnse Staat, voor uitbreiding van de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever; proponent van een groot leger, opponent van het homohuwelijk. Dat laatste standpunt zorgde in Tel Aviv al snel voor een luidruchtige onderbreking. Schreeuwende activisten met regenboogvlaggen stonden op en probeerden Bennett de mond te snoeren. Enkele van zijn partijgenoten maakten onlangs in het openbaar controversiële opmerkingen over homoseksualiteit en het homohuwelijk. Dat was tegen het zere been van het vrijgevochten Tel Aviv. „Je maakt van ons tweederangsburgers.” Maar Bennett gaf niet toe. „Ik heb niets tegen homoseksuelen of lesbiennes, maar het huwelijk moet een gelofte zijn tussen man en vrouw. Ik discrimineer niet: voor samenwonenden van hetzelfde geslacht moeten wel dezelfde belastingregels gelden als voor gehuwden. Dat is nu niet zo en dat wil ik veranderen.”
Die avond in Tel Aviv probeerde Bennett zich te presenteren als leider van een brede volkspartij. Hij wees op zijn Arabisch-Israëlische en Druzische partijgenoten en op de hervormingen en liberaliseringen die hij de afgelopen jaren als minister van Economie wist door te voeren. „Ik sta voor economische vrijheid en zo min mogelijk overheidsbemoeienis. Daarom pak ik de kartels aan.” Op volkse toon vertelde hij over zijn seculiere Amerikaanse ouders die na de Zesdaagse Oorlog in 1967 alia maakten, en over zijn tijd als officier in een speciale gevechtseenheid in het leger. (De 42-jarige Bennett dient nog altijd als reservist en heeft de rang van majoor). Maar ondanks Bennetts grote winst tijdens de vorige verkiezingen, is Habayit Hayehudi nog altijd niet de volkspartij waarvan hij droomt. Een week voor de verkiezingen staat zijn partij in de peilingen op twaalf zetels, slechts één zetel winst. De presentatie van de retorisch begaafde Bennett is uitmuntend, maar er zijn inhoudelijk nog behoorlijk scherpe kantjes. Vooral zijn onvoorwaardelijke steun aan de kolonisten – die een sterke fractie binnen zijn partij vormen – stuit veel kiezers tegen de borst.

Staatsmanschap
Zo heeft Bennett meer uitdagingen. De concurrentie op rechts is deze keer bijzonder groot. Avigdor Lieberman, de huidige minister van Buitenlandse Zaken en voorman van Yisrael Beiteinu (Israël is ons huis), mikt met een stevige campagne over staatsveiligheid op de stem van de ruim 1 miljoen Russisch sprekende Israëli’s. Dan is er nog Moshe Kahlon, een oud-Likoed-politicus en populaire outsider met zijn nieuwe partij Koelanoe, die staat voor economische hervormingen en het verlagen van de kosten van levensonderhoud.
Dit zijn partijen die de zwevende rechtse kiezer proberen te trekken. Die zouden moeten komen van Likoed, de partij van Netanyahu, die in de peilingen al wekenlang nek aan nek staat met de centrumlinkse Zionistische Unie van Isaac Herzog en Tzipi Livni. Of dat gaat lukken is zeer de vraag. In het gefragmenteerde Israëlische politieke bestel, waar bij elke verkiezing weer nieuwe partijen worden opgericht en bestaande partijen samengaan, is Likoed een stabiel schip. „Likoed-stemmers zijn vaak honkvast. Mensen stemmen een leven lang niets anders,” zegt professor Gideon Rahat, politicoloog aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.
Dat is terug te zien in de campagne van Netanyahu, de man van wie Bennett rechtse kiezers hoopt weg te lokken. Netanyahu steekt geen energie in een kleine groep kritische stemmers in Tel Aviv; hij geeft zelfs nauwelijks interviews aan Europese media. De premier kiest zijn eigen podium, zoals vorige week tijdens zijn veelbesproken toespraak voor het Amerikaanse Congres. De wereldwijde aandacht voor die toespraak, ook als die kritisch van aard is, zorgt ervoor dat hij zijn positie en uitstraling als staatsman kan bevestigen. In eigen land wordt dit aura van het staatsmanschap nog eens versterkt door het gratis dagblad Israel Hayom, dat wordt gefinancierd door de Amerikaanse miljardair Sheldon Adelson, een persoonlijke en politieke vriend van de Netanyahu’s. Te midden van het politieke gekonkel van de kleinere partijen is het door de premier gecultiveerde imago van ervaring en stabiliteit een belangrijke stemmentrekker voor kiezers die op het laatste moment beslissen.

Tegencampagne
Door heel Tel Aviv hangen posters van de Zionistische Unie met de tekst ‘Het is wij of Bibi’. Dat is een duidelijke boodschap, maar waar die ‘wij’ precies voor staan, wordt niet duidelijk. De campagne van de grootste centrumlinkse partij draait vooral om het terugdraaien van de politieke erfenis van zes jaar Netanyahu. De relaties met de Verenigde Staten moeten worden ‘hersteld’, de kosten van het levensonderhoud en de huizenprijzen omlaag en het vredesproces met de Palestijnen moet worden hervat. Dat is een agenda die een stabiele coalitie vereist. Zo’n coalitie met de Zionistische Unie aan het hoofd is voorlopig nog een vergezicht. De leiding van de partij, Isaac Herzog en Tzipi Livni, hebben afgesproken bij verkiezingswinst het premierschap te rouleren. Beide kopstukken hebben geen bijzonder charisma, in tegenstelling tot de centrumlinkse Yair Lapid, de onverwachte winnaar van de vorige verkiezingen.
Over de coalitiemogelijkheden houden Herzog en Livni zich op de vlakte; ze sluiten nog weinig partijen uit, zelfs Habayit Hayehudi niet. Het maakt geen al te krachtige indruk. Zo staat het vlak voor de verkiezingen nog dicht bij elkaar. Likoed en de Zionistische Unie staan op zo’n 25 zetels; dat is geenszins een groot mandaat. De grote blokken op rechts en links hebben stevige concurrentie van charismatische nieuwkomers. Over coalitievorming wordt eindeloos gespeculeerd. De enige die daar nauwelijks aan meedoet is Benjamin Netanyahu. Veranderingen en nieuwigheden moeten van de anderen komen. Van Netanyahu krijgt de kiezer ervaring en stabiliteit. Terwijl het Midden-Oosten in brand staat en politieke nieuwkomers om verandering schreeuwen is dat een krachtige boodschap. De posters in de straten van Tel Aviv hebben het fout. De keuze is niet tussen ‘wij of Bibi’. Israël kiest tussen Bibi, of alle anderen.