Het was begin dit jaar groot nieuws: de verrader van Anne Frank zou de Joodse notaris Arnold van den Bergh zijn geweest. Tot die conclusie was een forensisch team gekomen, dat zou hebben samengewerkt met kundige historici als David Barnouw en Guus Meershoek, de Anne Frank Stichting en het NIOD. Het boek Het verraad van Anne Frank ging grif over de toonbank, mede dankzij een grote pr-campagne. Landelijke media – de Volkskrant, NRC en de NOS – gingen even grif, zonder kritische blik, met de conclusie in het boek mee. Een mogelijkheid voor historici de conclusies te toetsen was er niet geweest vanwege een extreem streng embargo. De media checkten niet of de genoemde historici en instanties daadwerkelijk aan het project hadden meegewerkt. Nee, het ‘nieuws’ werd klakkeloos overgenomen. Hoe kon het zo mis gaan? Dat was zondag 17 juni te zien in een aflevering van Argos Medialogica bij de publieke omroep, het terugkijken zeker waard.
Gelokt
Al snel wordt in het programma duidelijk dat de kleindochter van de vermeende verrader, Mirjam de Gorter, in de fuik van de onderzoekers liep. Onder valse voorwendselen werd zij naar een studio gelokt en daar pas geconfronteerd met de conclusie dat haar grootvader de verrader zou zijn. Het woord verrader was in voorgesprekken nog niet eens gevallen. Terwijl de camera draaide, werd De Gorter plompverloren geconfronteerd met het beruchte briefje dat de makers presenteerden als bewijs.
Eindverantwoordelijke Pieter van Twisk vindt nog altijd dat hij integer heeft gehandeld, zo wordt duidelijk uit de documentaire. Historicus Bart Wallet toont aan op welke punten het coldcaseteam de fout in ging. Opvallend zijn de opmerkingen van hoofdredacteur René Moerland van NRC, de krant die naast de Volkskrant groot uitpakte met het nieuws en stelde dat veel historici meewerkten aan het onderzoek. Dat bleek overduidelijk onjuist. “Dat was een belangrijke zin,” zegt de interviewer. “Waarom?” vraagt Moerland. “Omdat er nauwelijks historici in dat team hebben gezeten,” antwoordt de journalist. Maar Moerland kan het niet over zijn lippen verkrijgen dat zijn krant met de publicatie volledig de plank missloeg. Volgens Moerland was het ‘een typisch voorbeeld van de dingen die gebeuren’. Alleen de NOS gaat in de documentaire door het stof.
Valse voorwendselen
De Nederlandse uitgever nam het boek weliswaar uit de handel, maar in het buitenland werd het een bestseller. Hoewel inmiddels wetenschappelijk is aangetoond dat er werkelijk niets aan het onderzoek of de conclusie deugt, werkt een Amerikaanse agent in opdracht van Van Twisk en zakenpartner Thijs Bayens vrolijk door aan de documentairereeks die aan hun project is verbonden. Het duo wil die bij een grote zender nog altijd aan de man te brengen. Van Twisk zegt zelfs dat de commotie die rond het boek ontstond, die serie alleen maar interessanter zou maken.
Duidelijk is dat het tweetal geen enkele verantwoordelijkheid neemt voor hun mislukte avontuur en de schade die ze daarmee hebben berokkend. Van de gemeente Amsterdam kregen de avonturiers een ton subsidie. Van die subsidieaanvraag, in bezit van het NIW, kan worden gezegd dat die is ingediend onder valse voorwendselen. De grote namen die worden genoemd als medewerkers van het coldcaseteam, aanleiding voor de gemeente om serieus naar het plan te kijken, hebben immers helemaal niet aan het onderzoek meegewerkt. In februari vroeg het NIW daarom de gemeente of die geen reden zag de ton terug te eisen. Amsterdam beloofde de zaak te onderzoeken. De gemeente laat het NIW nu weten dat dat onderzoek nog gaande is. Daarin staat de vraag centraal ‘of de onderzoeksaanpak uit de aanvraag voldoende is gevolgd’. De conclusies zullen pas in september of oktober bekend worden gemaakt. Het dossier valt onder de nieuwe D66-wethoudster Shula Rijxman.
Terwijl de conclusies in het boek in Nederland afdoende zijn weerlegd, is dat in het buitenland, met name in de Verenigde Staten, niet het geval. De nationale zender CBS, die er een hele uitzending van 60 minutes aan wijdde, heeft de kritiek op het boek niet voor het voetlicht gebracht. Dat geldt ook voor andere landen, zoals Australië. De schade die hiermee wordt berokkend, is nu al enorm. Laat staan wanneer een zender als Netflix dit fabeltje in een serie zou verwerken. Maar Bayens en Van Twisk lijken er niet mee te zitten. Voor hen zou het alleen maar kassa betekenen.
Op zoek naar nog meer actualiteit? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
