Bij ons in de Kastelenstraat

Foto: Thomas Schlijper

Verstopt tussen de flats van Buitenveldert liggen vier winkelblokken waar Joden uit het hele land naartoe komen voor boodschappen en een praatje. 

Het is een gure en grijze vrijdagochtend. De Kastelenstraat ligt er troosteloos en verlaten bij. Een enkeling wandelt over het trottoir langs een van de vele jaren- 60-flats. Wie niet beter weet, denkt dat dit een gewone straat is in een normale woonwijk in Amsterdam-Buitenveldert. Maar schijn bedriegt, deze plek is de ongekroonde Joodse winkelstraat van Nederland.

Vanuit het hele land komen Joden naar de Kastelenstraat voor hun galles, hun kosjere vlees en wijn. Of men nu een strikt kosjer huishouden voert of slechts kugel voor de sjabbat wil, hier is het allemaal te koop. Tussen de sombere galerijen liggen vier winkelblokken waar het Joodse leven van Buitenveldert zich afspeelt. Zeker vandaag, zo net voor het begin van de sjabbat, staan de winkels vol mensen die hun laatste boodschappen komen doen. „Het is een vreemde straat met al die verschillende blokken,” zegt Sasja Martel, directeur van het Joods hospice Immanuel. We komen haar tegen in Davids Corner, gespecialiseerd in Israëlische producten, waar ze snel nog even kosjer brood komt halen. „De straat op zich is niet echt gezellig, maar het is pure noodzaak om hier je boodschappen te doen. In Amstelveen zijn geen kosjere winkels. Je had vroeger nog een kosjere bakker bij het Sinaï Centrum, maar die is verdwenen.” Met kosjere winkels en restaurants, een Joods reisbureau en een C1000-supermarkt met een aantal kosjere schappen, is de Kastelenstraat de enige plek in Nederland waar zoveel Joodse functies zich bij elkaar verzameld hebben. De straat heeft niet bepaald de charme van een Joodse buurt zoals in Antwerpen, Brooklyn of Parijs. „Het heeft een hoog ons kent ons gehalte. Ik woon in Amstelveen, een echte slaapstad, en pak de auto om hier boodschappen te doen en soms even een praatje te maken,” vertelt Flora Polak die eveneens bij Davids Corner binnenstapt.

De oorsprong
Het huidige Buitenveldert stamt uit het begin van de jaren 60. De weilanden en grazende koeien maakten in die tijd plaats voor de stedelijke uitbreiding. Al snel kwam het nieuwe gebied op de radar van Joodse Amsterdammers. Net als veel andere gezinnen zochten zij ruimere woningen in de buitenwijken. Waar de meeste Amsterdammers naar Almere en andere buitensteden verhuisden, was Buitenveldert populair bij Joodse gezinnen. Een belangrijke factor was de nabijheid van Joodse voorzieningen in Oud-Zuid. Al in de 17e eeuw, toen de eerste grote stromen Joden vanuit Oost- en Zuid-Europa naar Amsterdam kwamen, trokken de immigranten naar een buurt waar familie en bekenden woonden. Zo ontstond de eerst Jodenbuurt rondom de Breestraat – tegenwoordig de Jodenbreestraat. Begin 20e eeuw trok de Joodse middenklasse naar de Transvaalbuurt, een nieuwe wijk in Amsterdam-Oost, die ook al snel bekend kwam te staan als Joodse wijk, met veel Joodse bewoners en voorzieningen. Na de Tweede Wereldoorlog was er weinig over van Joods Amsterdam; de Jodenbuurt was grotendeels vernietigd en veel synagogen waren in onbruikbare staat. De sjoels die in hergebruik werden genomen, lagen in Amsterdam- Zuid, waardoor er zich in deze omgeving een nieuwe Joodse buurt vormde. Met de bouw van Buitenveldert, met zijn ruime en betaalbare eengezinswoningen, kregen de Joodse gezinnen voor wie de binnenstad en Oud-Zuid te krap waren geworden, een goed alternatief. Na de eerste bewoners, volgden al snel de scholen Rosj Pina en Maimonides, het verzorgingshuis Beth Shalom, meerdere sjoels en andere instellingen Mouwes was de eerste Joodse winkel die zich in de Kastelenstraat vestigde. Na lang in de Utrechtsestraat, in het centrum van Amsterdam, te hebben gezeten, verhuisde de slagerij annex kosjere kruidenier in 1991 naar Buitenveldert. Destijds zei Chai Mouwes in het NIW „Ik ga mijn klanten achterna, naar het nieuwe Joodse getto.”.

Tel Aviv
„Op een zonnige middag neem ik mijn kleinkinderen hier mee naartoe. Ik haal wat lekkers voor ze bij bakkerij Laromme en ik zet ze op het bankje op het plein neer. Het lijkt soms net Tel Aviv hier,” zegt Appie uit Amstelveen, die zijn rondje Kastelenstraat bij de bakkerij begint. „Je komt constant bekenden uit de Joodse wereld tegen en iedereen knoopt een gesprek met elkaar aan.”
Binnen bij Laromme staat een orthodoxe man uitgebreid de galles te inspecteren. In gebrekkig Nederlands probeert hij zijn favoriete exemplaar aan te wijzen. Achter in de zaak is Jiddisj te horen en om de paar minuten komen er mannen binnen met een ‘een zwarte hoed’ op. Aan de counter bespreken drie vrouwen de perikelen van de dag. Voor veel moeders is de Kastelenstraat een handige tussenstop. „Nadat we onze kinderen hier om de hoek naar school hebben gebracht, halen we meteen boodschappen, of drinken we samen een kopje koffie,” zegt een van hen. Aan een tafeltje zit reisleider Arnon Even- Zur uit Groningen met een groep Israëlische toeristen. Ze drinken koffie en eten roggelach, typisch Joods gebak in de vorm van een croissantje, met maanzaad- en chocoladevulling. Als gids neemt hij vaak toeristen mee naar de Kastelenstraat, zo vertelt hij. „Deze plek geeft veel Israëli’s een vertrouwd gevoel, het voedsel is kosjer en ze kunnen hun bestelling in het Ivriet doen.”

Toekomst
Nu steeds meer Joden naar Amstelveen trekken, rijst de vraag hoelang het nog duurt voordat die voorstad van Amsterdam zijn eigen Joodse winkelstraat krijgt. „Ik weet het niet hoor. Voor mij is de Kastelenstraat ideaal. Ik breng ’s ochtends mijn kinderen naar school en dan heb ik alles dichtbij,” vertelt een jonge moeder terwijl ze bij Mouwes in de rij staat. „Je hebt eerst Mouwes en het Cheider, dan krijg je Davids Corner en de kosjere pizzeria, daarna komt Beth Shalom, het volgende blok bevat de C1000, Laromme en de reiswinkel en aan het einde zit Rosj Pina.” Iets verderop komen we Jaap uit Amstelveen tegen. De oudere heer die zichzelf omschrijft als modern-orthodox ziet genoeg toekomst voor de Kastelenstraat. „De clustering van Joodse winkels is de kracht van deze straat. Ik vraag me af of de krimpende Joodse gemeenschap geld heeft voor een nieuwe winkelstraat in Amstelveen.” Het is niet de sfeervolle bebouwing of de charmante pleinen die aantrekken, maar eerder de vertrouwdheid van de winkelier en de garantie iemand uit Joods Amsterdam tegen te komen voor de laatste nieuwtjes.

Sjabbat
Bij Mouwes schalt het gebulder van de eigenaar door de winkel, maar na de lunch wordt het steeds rustiger. In een hoek staat een wasbak met een rituele koperen wasbeker, voor de orthodoxe Joden die hier een broodje komen eten. „Door de week zit onze lunchcorner vol,” vertelt zoon van de eigenaar, Jonathan, die in de winkel werkt. „Niet alleen met Joden, hoor, er komt hier van alles.”
Rond twee uur sluiten de meeste winkels in de Kastelenstraat al. De sjabbat nadert en iedereen keert huiswaarts. De blokken liggen er nog verlatener bij. Maar zondag gaat het leven hier verder en keert de geur van versgebakken challe en koffie terug. Het leven kan simpel zijn, bij ons in de Kastelenstraat.