De kosjere hamvraag: vertrouwen

De democratische rechtsstaat, door de chauvinisten onder ons te pas en te onpas opgevoerd als blijk van Israëls morele superioriteit in een anderszins verdorven regio, is in werkelijkheid nogal wankel. Zo kwam twee weken geleden weer eens pijnlijk aan het licht. Het Israëlische hooggerechtshof bekrachtigde een oude wet die de exploitatie van de termen ‘kosjer’ en ‘onder rabbinaal toezicht’ exclusief toewijst aan het opperrabbinaat. Restaurants die zich naar eer en geweten profileren als kosjer, maar geen zaken doen met het opperrabbinaat, zijn strafbaar en riskeren hoge boetes. Tot ieders verbazing deed het hooggerechtshof daar nog een schepje bovenop: zelfs de suggestie kosjer te zijn, zonder de gewraakte termen te bezigen, is voortaan illegaal.

Daarmee is de Israëlische scheiding tussen kerk en staat er weer wat diffuser op geworden. Het exclusieve clubje van (ultra)orthodoxe rabbijnen, al soeverein op het gebied van trouwen en scheiden, bezit nu ook het monopolie op kasjroet. De uitspraak betekent het doodsvonnis voor de jonge concurrent hasjgachat pratiet. Dat alternatieve kosjerkeurmerk, opgericht uit onvrede met de vermeende maffiose praktijken van het opperrabbinaat, maakte dankbaar gebruik van het gat in de wet. In hun kosjercertificaten, te vinden in 26 dwarse winkels en restaurants, werden kwalificaties als ‘kosjer’ en ‘toezicht’ omzichtig omzeild.

Hele bloemkolen
Buiten Israël is ‘kosjer’ geen beschermde term. In de befaamde Rue des Rosiers, in het 4e arrondissement van Parijs, wemelt het van de snackbars die volgens hun uithangborden ‘casher’ zijn. Misschien voldoen de maaltijden die je er kan nuttigen aan alle religieuze eisen. Misschien ook niet. De belijdende Jood zal het een zorg zijn. Die mijdt restaurants zonder kasjroetcertificaat van een hooggeacht
rabbinaat aan de muur. Alhoewel, eerder dit jaar at ik even verderop in de Rue des Ecouffes in Miznon, een Israëlische pitatent zonder een dergelijk bewijs van goed gedrag. Naast mij genoot een jongen met een grote zwarte keppel van zijn kebab d’agneau. Miznon is volledig kosjer en op sjabbat en feestdagen gesloten, verklaarde de keppel. Rabbinale goedkeuring ontbreekt, maar dat is omdat het restaurant hele bloemkolen serveert. Dat mag niet van het rabbinaat, want eventueel ongedierte kan alleen worden opgespoord als de groente wordt kleingesneden. Maar dat was voor de keppel geen probleem; hij hield tóch niet van bloemkool.
Het lastige van de vele bijbelse voedselwetten is dat zij geen onderscheid maken tussen kok en eter. Wie kosjer wil eten, moet zich daarom beroepen op derden. Daarbij is het sleutelwoord vertrouwen. In Amerika bestaan honderden kosjerkeurmerken, uitgegeven door orthodoxe, conservatieve of liberale organisaties. Het is aan de consument op welk keurmerken hij zich verlaat.
Juist de zogenaamd strenge rabbinaten zijn de afgelopen jaren veelvuldig in opspraak geraakt en hebben het vertrouwen van de goedgelovige consument beschaamd. Een aantal kwam in het nieuws wegens belastingontduiking en witwassen. In meerdere rituele slachthuizen werden dieren systematisch mishandeld. Inspecteurs knepen een oogje dicht om lucratieve contracten met voedselproducenten niet in gevaar te brengen. De kosjerindustrie is een miljardenbusiness. Alles draait er om geld, hoezeer het Israëlische opperrabbinaat ook zijn best doet om zijn gevecht tegen concurrenten te presenteren als religieuze strijd. Wie kosjer wil zijn, moet daarvoor diep in de buidel tasten.

De kosjerindustrie is een miljardenbusiness

Volgende week opent vriendin Esther Erwteman de deuren van haar kookstudio Ikweetwatikeet. Met behulp van crowdfunding schraapte zij voldoende geld bij elkaar voor wat zij ‘de eerste kosjere en flexitarische kookstudio van Amsterdam’ noemt. Als logo koos zij een Willy Wortel-lampje met in de fitting het Hebreeuwse drieletterwoord voor ‘kosjer’, al is van rabbinaal toezicht geen sprake, dat kan Esther zich als starter niet permitteren. Bovendien zit ze niet te wachten op pottenkijkers in haar keuken. Voor mij is dat geen enkel probleem. Kasjroet is namelijk een kwestie van vertrouwen.
Grote geldbeluste rabbinaten wantrouw ik als de pest, maar voor Esther steek ik mijn hand in het vuur.