David Lasar (m) en Strache (l) in Yad Vashem
Naar alle verwachting krijgt Oostenrijk binnenkort een nieuwe regering onder leiding van de 31-jarige christen-democraat Sebastian Kurz. Het is echter minder Kurz’ leeftijd dan zijn coalitiepartner de FPÖ die internationaal voor bezorgdheid zorgt.
Michael de Werd
Is de FPÖ een populistische partij die eigenlijk veel gematigder is dan de PVV of het Front National? Of zijn het nazi’s, zoals vaak geschreven en gedacht wordt? Hoe kijken de Oostenrijkse Joden naar de partij? Voor Oskar Deutsch, de president van de Joodse gemeenschap, is het een duidelijke zaak. Direct na de verkiezingen schreef hij een open brief waarin hij waarschuwde voor deelname van de FPÖ aan de regering. Volgens Deutsch zou een deel van FPÖ antisemitische ideeën hebben en de bevrijding in 1945 nog altijd als een nederlaag beschouwen. Deutsch’ brief leidde tot veel reacties op sociale media. Inmiddels geeft hij geen interviews meer over de regeringsformatie.
Het zou niet de eerste keer zijn dat de FPÖ in de Oostenrijkse regering zit. Toen deze partij – toen nog onder leiding van de omstreden Jörg Haider – in 2000 in de regering kwam, besloten andere EU-staten sancties tegen Oostenrijk in te stellen. In Oostenrijk zelf vonden wekenlang protestmarsen plaats, waaraan tot 300.000 mensen deelnamen. Uiteindelijk bleek er maar heel weinig te veranderen en de sancties gingen als een nachtkaars uit. Aan de demonstraties namen op het eind nog maar een handjevol mensen deel.
Iemand die bij de protesten voorop stond, was de Joodse filosofe Isolde Charim. Charim vindt de huidige situatie ernstiger dan die in 2000: “De FPÖ onder Haider was een verzameling politieke opportunisten, maar de mensen die nu in die partij aan de macht zijn, hebben een veel sterkere ideologische achtergrond.” Het beste bewijs is de invloed van de Burschenschaften, de Duitsnationalistische studentenverenigingen. Hoewel zij maar een miniem deel van de Oostenrijkse studenten vormen, leveren deze groepen wel 40 procent van de parlementsleden van de FPÖ.
Isolde Charim
Joodse probleem opgelost
In tegenstelling tot bij andere rechts-populistische partijen is er bij de FPÖ ook een directe link naar het nationaal-socialisme. Toen de partij in de jaren 50 werd opgericht, waren de meeste leden voormalige NSDAP’ers. De eerste voorzitter, Anton Rheintaller, was minister geweest in de eerste naziregering in Oostenrijk. Toch vindt Charim het niet gerechtvaardigd om de FPÖ als nazipartij te bestempelen: “Zij heeft
geen militaire tak en slaat ook geen taal uit zoals wij die van het fascisme kennen, maar ze tonen wel een categorische a!eer van vreemdelingen en van elites.” Volgens Charim hebben Joden niet veel goeds te verwachten van de FPÖ: “Een prominente FPÖ’er heeft een keer gezegd dat de Joden niet meer het probleem zijn, omdat dat al is opgelost. Het probleem zijn nu de moslims. Een uitspraak die in elk opzicht afschuwelijk is. Het belangrijkste gevolg van een deelname van de FPÖ aan de regering is dat de mensen hun vooroordelen ongegeneerd kunnen spuien, en ik denk dat die zich net zo goed tegen Joden kunnen keren als tegen moslims.”
Joden tegen islamisering
Toch zijn er Joden die de populariteit van de FPÖ juist toejuichen. David Lasar is actief binnen de Joodse gemeenschap en sinds een jaar parlementslid voor de FPÖ. Het contact werd al twintig jaar geleden gelegd, toen hij goed bevriend raakte met Heinz-Christian Strache, de huidige FPÖ-voorzitter. Lasar: “Ik heb samen met mijn vader lang met Strache gesproken. Het ging ons erom de situatie voor het jodendom te verbeteren en de gemeente groter te maken. Strache heeft toen gezegd: ‘Ik beloof dat ik mijn best zal doen om de Joden en Israël te ondersteunen, maar ik vraag je ook om mij te ondersteunen, omdat ik ten onrechte in de rechtse hoek word geplaatst.’”
Wat Lasar bij de FPÖ aanspreekt is vooral de houding tegenover de islam: “Juist wij Joden moeten heel waakzaam zijn als het gaat om het gevaar van de islamisering van Europa en Oostenrijk.” Volgens Lasar zouden de socialisten zich alleen om allochtonen bekommeren en zou het de christen-democraten alleen maar om goedkope arbeidskrachten te doen zijn. “De enige partij die zich voor de arbeiders, de Oostenrijkers en de families inzet, is de FPÖ.”
Sebastian Kurz (l.) & Heinz-Christian Strache
De beste contacten met Israël
Het bruine verleden van de partij ziet Lasar niet als probleem. “Wij Joden moeten vooruitkijken en niet permanent terugkijken naar het verleden. Als we dat deden, zouden we naar Israël moeten emigreren.” Bovendien zouden er ook in andere partijen antisemitische geluiden te horen zijn. “Ten tijde van de flottieljes naar Gaza hebben socialistische politici deelgenomen aan demonstraties waarbij islamisten met spandoeken met ‘Hitler wordt wakker!’ door Wenen liepen. Daar heeft niemand zich over opgewonden.” De laatste jaren heeft Lasar actief contacten met Israëlische politici aangeknoopt. Volgens hem is het een kwestie van tijd zijn voordat daar alle deuren openstaan voor de FPÖ-politici. “Een paar maanden geleden werd ik officieel uitgenodigd door twee ministers en door de burgermeester van Jeruzalem. Wij hebben uitstekende contacten met Israël.”
Geen hysterie
Naast Lasar is er nog iemand in het parlement gekozen die zeer actief is in de Joodse gemeenschap. De psychoanalyticus Martin Engelberg stond als onafhankelijke kandidaat op de lijst van de christen-democraten. Hoewel hij over de FPÖ niet veel wil zeggen, vindt hij de reacties uit het buitenland overdreven. “De kop ‘Oostenrijk – nazi’s’ verkoopt altijd. Daar trapt zelfs een krant als de New York Times steeds weer in. Met Strache is een nieuwe generatie politici aan de macht gekomen die weliswaar Duits-Nationaal is, maar zich ook duidelijk distantieert van het nationaal-socialistische gedachtegoed.”
Engelberg kan zich niet voorstellen dat het opnieuw tot sancties zal komen. “Als psychoanalyticus kan ik zeggen dat de reacties in 2000 echt hysterisch waren.” Vooral binnen de Joodse gemeenschap heerste volgens hem een stemming alsof de wereld ten onder zou gaan. “Ik heb toen gezegd dat wij met het ergste rekening moeten houden, namelijk dat het eenrichtingsverkeer voor de synagoge wordt opgeheven. Dat was als grap bedoeld, maar er werd heel verontwaardigd op gereageerd.” Volgens Engelberg zou de toenmalige regering juist veel bereikt hebben voor de Joden, vooral wat betreft de teruggave van Joods bezit van voor de oorlog.
Het antisemitisme zou tegenwoordig in Oostenrijk geen rol meer spelen: “Dertig jaar geleden was het nog een politiek onderwerp en werden er verkiezingen mee gewonnen, maar dat is gelukkig niet meer zo. Toen Kurt Waldheim [een voormalig SS’er, red.] in 1986 tot president werd gekozen was de stemming erg antisemitisch, maar het was niet zo dat er pogroms plaatsvonden of Joden werden aangevallen, hoewel dat in het buitenland vaak zo werd gesteld. Een redacteur van Der Spiegel was twee weken in Wenen om over dergelijke voorvallen te berichten, maar hij kon uiteindelijk niets vinden,” aldus Lasar. Aan de ene kant is het aantal meldingen van antisemitisme de laatste jaren duidelijk gestegen, aan de andere kant hoort Oostenrijk met Duitsland tot de landen in Europa waar het aantal Joodse inwoners het sterkst is gestegen. Ook Isolde Charim voelt zich er ondanks haar twijfels nog steeds thuis. “Ik ben hier opgegroeid en mijn kinderen groeien hier op, en ik moet zeggen dat het klimaat tegenover Joden duidelijk verbeterd is. Ik weet dat Oostenrijk een antisemitisch land is, maar het is ook een land waar Joden goed kunnen leven.”
Abonneer op het NIW
