Duitse neonazi’s roeren zich

Vreemdelingen- en Jodenhaat groeit opnieuw

De huidige Maccabi-spelen in Berlijn vinden plaats op een symbolische plek: het Olympisch Stadion van Albert Speer. Zeventig jaar na het einde van de oorlog roeren de neonazi’s zich weer in de Duitse hoofdstad en daarbuiten. De veiligheidsmaatregelen zijn verscherpt, en de aanslagen op asielzoekerscentra rijzen de pan uit.

Auteur: Wierd Duk

Duitse neonazi’s bedreigen de Joodse sporters die meedoen aan de European Maccabi Games in Berlijn. Dat evenement werd dinsdag, tachtig jaar nadat Joodse atleten van Hitlers Olympische Spelen in de Duitse hoofdstad werden uitgesloten, geopend. Op internet circuleren haattirades onder koppen als ‘Deutschland erwache – Juda verrecke!’ waarin de deelnemers en organisatoren worden uitgescholden. ‘Wat zijn de belangrijkste disciplines op deze spelen? Liegen, stelen en zich als slachtoffer beklagen. En niet te vergeten: geld tellen. In die paradediscipline zijn de Joden niet te verslaan.’

Verscherpte maatregelen
De veiligheidsmaatregelen rond de Maccabi Games zijn verscherpt: de 2300 deelnemers (uit 35 landen) wordt aangeraden om niet zichtbaar ‘als Joodse groep’ door bepaalde wijken te wandelen. Ook wordt geadviseerd om de taxi te nemen in plaats het openbaar vervoer. De deelnemers aan de Maccabiade worden zwaar beveiligd. Bussen met deelnemers die van de hotels naar het stadion en terug rijden, krijgen zowel aan de voor- als achterkant politie-escorte. Ook in de hotels waar de atletenverblijven loopt veel politie rond: „En zelfs tot in de bus controleert de politie onze deelnemerspasjes,” vertelt voetbalster Aniek de Graaf (20). Veel sporters voelen dat ze target zijn. Aniek: „Ja, ik weet van de uitingen van nazi’s op Facebook enzovoorts. Dat hou je wel in je achterhoofd. Gisteravond, tijdens de opening, hadden ze vuurwerk. Dan verstijf je toch even een fractie van een seconde.” De locatie van de Maccabiade speelt daarbij uiteraard ook een rol: het stadion van de Olympische Spelen van 1936. Irith Fuks (16): „Er was een plek in het stadion waar de sprekers stonden. Dan denk je toch even: daar stond Hitler in 1936 ook. Maar de Duitsers met wie wij te maken hebben laten zich van hun beste kant zien. Overal krijgen we te horen hoe blij men is dat wij als Joden hier nu zijn.” Lid van de organisatie Gidi Markuszower werd al een paar maanden geleden ingelicht over de veiligheidsmaatregelen. „Ik zie veel mankracht op de been, inderdaad. Maar van opschaling is mij niets bekend. En eenmaal op de locaties waar wordt gesport, merk je niets meer van de beveiliging. Daarbij komt: we zijn als Joden inmiddels wel wat gewend.”

Neonazi-hetze
De scheldpartijen en bedreigingen door extreem- rechtse groeperingen richting Joden en andere minderheden, vallen samen met een hetze door neonazi’s tegen de komst van vluchtelingen naar Duitsland. Die acties gaan regelmatig gepaard met openlijk geweld. Er gaat nauwelijks een dag voorbij zonder dat in de Bondsrepubliek een aanslag op een asielzoekerscentrum plaatsheeft. De eerste zes maanden van dit jaar waren het er 173, evenveel als in heel 2014. Het scala aan intimidatiepogingen is breed: bedreigingen op internet – net als die tegen de deelnemers aan de Maccabi Games –, brandstichting, een fakkeloptocht, fysiek geweld, een incident met een varkenskop en -ingewanden bij een asielzoekerscentrum in Hessen, opruiende flyers, en ga zo maar door. In de nacht van zondag op maandag werd een ruit ingeslagen van de auto van een lokale politicus van Die Linke in Freital, in de deelstaat Saksen, en er werd een illegaal stuk vuurwerk naar binnen gegooid. De man zet zich in voor een vluchtelingenonderkomen waartegen extreem-rechtse ‘burgerwachten’ in Freital te hoop lopen.

Gekaapt door radicaal-rechts
Saksen, in de voormalige DDR, staat bekend om het breed gedeelde ressentiment dat er heerst jegens buitenlanders. In de hoofdstad Dresden hadden eerder de grote demonstraties plaats van de burgerbeweging Pegida, tegen de ‘islamisering van het Avondland’. Die maandagavond-demonstraties, die door de politiek en de media in de Bondsrepubliek en daarbuiten nauwlettend werden gevolgd, zijn na enige tijd gekaapt door radicaal-rechtse groepen. Mede door conflicten binnen de organisatie bloedden de anti-islammarsen van Pegida uiteindelijk dood. Maar zij waren een signaal dat delen van de Duitse bevolking de komst van steeds meer buitenlanders – en vooral van moslims – niet langer accepteren. Ook bij de huidige protesten tegen onderkomens voor vluchtelingen spelen neonazi’s een leidende rol. Maar volgens de Amadeu Antonio Stiftung, die dit type incidenten bijhoudt, bevinden zich onder de daders ‘in toenemende mate zogenaamd bezorgde burgers, die hun racistische reflexen de vrije loop laten’. Dit laatste baart de autoriteiten steeds grotere zorgen. De problemen dreigen hen boven het hoofd te groeien. Wekelijks komen achtduizend vluchtelingen per trein, bus, auto, vliegtuig en te voet de Bondsrepubliek binnen. Zo’n 450.000 worden het er dit jaar, is de schatting. Het aantal mensen dat asiel aanvraagt is inmiddels hoger dan ten tijde van de oorlog in Joegoslavië, in de jaren 90 van de vorige eeuw, toen de Bondsrepubliek ook honderdduizenden vluchtelingen opnam. Maar de huidige vluchtelingenstroom komt nog eens boven op het grote aantal nieuwkomers uit Europese landen, onder wie veel half-nomadische Roma. Die maken gebruik van de mogelijkheden van vrije vestiging binnen de EU: Oost-Europeanen, maar ook Grieken op de vlucht voor de crisis, Portugezen, Spanjaarden, Italianen.

Water aan de lippen
Regionale en lokale politici die in hun gemeenschappen met de gevolgen van die volksverhuizing worden geconfronteerd, erkennen dat het water hen aan de lippen staat. ‘Wij nemen meer vluchtelingen op dan Frankrijk,’ zei een geagiteerde Ralf Jäger (SPD), de minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat Noordrijn-Westfalen (NRW). De afgelopen vier weken kwamen er 20.000 vluchtelingen naar NRW, evenveel als de Frankrijk in de eerste vier maanden van dit jaar opnam. ‘Wij krijgen alleen nog mannen zonder gezinnen toegewezen,’ merkte Eva Lohse (CDU) op, burgemeester van Ludwigshafen en voorzitter van de ‘Städtetag’, de Duitse Vereniging van Gemeenten. ‘Vijftig alleenstaande mannen in één gebouw: dat is vragen om moeilijkheden.’ Er is niet voldoende onderdak, mensen worden in tentenkampen ondergebracht, er is geen duidelijk beleid en bovendien is er te weinig geld: vijf miljard euro moet er dit jaar worden opgehoest voor de opvang. Dat is het dubbele van vorig jaar. En hoewel een meerderheid van de bevolking in opiniepeilingen zegt de nieuwkomers welkom te heten – voor niets hebben veel Duitsers zo’n angst als te worden beschouwd als ‘racistisch’ – neemt de weerstand bij een steeds luider wordende minderheid zienderogen toe.

‘Bruine landkaart’
Op het internet circuleerde onlangs onder de oproep ‘Geen asielzoekerscentrum in mijn buurt!’ een ‘bruine landkaart’ met de gegevens van tientallen Duitse asielzoekerscentra. Bij een daarvan werd prompt brand gesticht. De kaart, die door een rechts-extremistische splinterpartij was geüpload, werd na luid protest geblokkeerd door Google, maar dook later onder een andere naam weer op. Bondskanselier Angela Merkel (CDU) probeerde in haar jaarlijkse ‘Sommer-Interview’ bij ARD-tv de oplaaiende xenofobie enigszins te temperen. Bijna de helft van de asielzoekers komt uit de westelijke Balkan, verduidelijkte Merkel: ‘Uit landen waarmee de EU toetredingsgesprekken voert. Voor hen is de kans op asiel in Duitsland nagenoeg nul. Dan begrijp ik dat men zegt: doe iets, waardoor deze mensen onze gemeenten niet zo belasten’. Merkels partijpartner, Horst Seehofer van de conservatieve Beierse CSU, gaat al weken tekeer tegen ‘gelukszoekers’ uit de Balkan die zich schuldig maken aan ‘asielmisbruik’. Seehofer is premier in Beieren en hij weet dat hij in dit gevoelige dossier af en toe flink op de populistische trommel moet slaan om zijn behoudende Beierse achterban voor zich te winnen. De minister-president lanceerde een plan om aan de oostgrens tentenkampen in te richten voor Balkan-vluchtelingen zonder perspectief op asiel. Dat kwam hem op felle kritiek te staan van de linkse oppositie. De Groenen hekelen in dreigend jargon de ‘speciale kampen voor Roma’.

‘Wilkommenskultur’
In de huidige problematiek komen allerlei typisch Duitse reflexen samen. De Bondsrepubliek wil zich graag presenteren als een open en tolerant land, dat heeft afgerekend met de xenofobe en racistische demonen uit het verleden. Het land streeft naar een ‘Wilkommenskultur’ voor mensen die elders worden bedreigd en vervolgd. Die gedachte, deels voortkomend uit de nog altijd zeer nadrukkelijke schuldgevoelens over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, wordt door veel burgers gedragen. Zij voelen een historische verantwoordelijkheid en helpen daadwerkelijk mee met de opvang, bijvoorbeeld door in hun vrije tijd asielzoekers te assisteren met hun inburgering, of door concreet hun woningen open te stellen en mensen in huis op te nemen. ‘Duitsland is dezer dagen een gespleten land,’ constateerde het weekblad Der Spiegel: tussen de plekken waar de solidariteit met vluchtelingen uit oorlogsgebieden in Afrika en het Midden-Oosten letterlijk zichtbaar is en de wereld van de neonazi’s en hun sympathisanten die, deels onder dekking van het donker, de straat opgaan om jacht te maken op vluchtelingen. De sfeer onder die laatste groep roept herinneringen op aan de vroege jaren 90 toen in het oosten van Duitsland, dat nog maar net was herenigd met de Bondsrepubliek, pogrom-achtige uitbarstingen van geweld plaatshadden. In Rostock-Lichtenhagen en op andere plaatsen in het oosten kwam het destijds tot ernstige incidenten waarbij een deel van de lokale bevolking de daders die een woonhuis met Vietnamezen aanvielen, zelfs luid toejuichte. Er vielen uiteindelijk achttien doden en een aantal gewonden.

Neonazi-cel ontmanteld
Hoe explosief de huidige ontwikkelingen zijn toont het voorbeeld van André M. (38), een (inmiddels ex-)medewerker van de belastingdienst in Hamburg. In februari van dit jaar besloot M. om een asielzoekerscentrum in brand te steken in de gemeente waar hij met zijn gezin woont, Escheburg. M. is geen lid van een neonazistische organisatie. Hij was ook om andere redenen niet verdacht. Hij stond bekend als een brave burger. Toch kon de gemeenteambtenaar de gedachte niet verdragen dat zes mannen uit Irak in een tijdelijk opvangcentrum zijn naaste buren zouden worden. Zo kwam André M., die later overigens in tranen berouw vroeg voor zijn actie, tot zijn opmerkelijke daad. De Mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa, de Let Nils Muizniks, noemde de aanslag in het beschouwelijke Escheburg een bewijs van de oplevende xenofobie in Duitsland. Kort daarna werd een neonazi-cel met de naam Old School Society ontmanteld. Deze tot dan onbekende groepering bleek voorbereidingen te treffen voor aanslagen op moskeeën, asielzoekerscentra en bekende salafisten. In een grootscheepse politieactie in verschillende deelstaten werden invallen gedaan. Drie mannen en een vrouw werden gearresteerd.

Niet zelden hoogopgeleid
Dat nieuws riep herinneringen op aan de killing spree door leden van de Nationalsozialistischer Untergrund (NSU), een extreem-rechtse club, die in de jaren 2000 verspreid over Duitsland acht Duitse Turken, een Griek en een agente vermoorden. Het zich al maanden voortslepende proces in München tegen NSU-lid Beate Zschäpe verloopt chaotisch, maar biedt een opmerkelijk inkijkje in de schimmige, gewelddadige onderwereld van Duitse neonazi’s. Overigens neemt het aantal neonazi’s en hun naaste sympathisanten in Duitsland niet toe, maar enigszins af: het zijn er nu zo’n 22.000, van wie bijna tienduizend bereid zouden zijn om geweld te gebruiken. Een jongere generatie dost zich niet langer uit met de traditionele kaalgeschoren hoofden, bomberjacks en zwarte kistjes, maar staat bekend als ‘Nipsters’: rechts-extreme hipsters, met hippe kapsels en baarden, niet zelden hoog opgeleid en handig met computers en het gebruik van sociale media. Ze zijn in uiterlijk voor politie en veiligheidsdiensten lastig als extreem-rechts te herkennen en te identificeren. Maar ze vormen niet minder dan de skinheads een bedreiging voor de openbare orde en voor de veiligheid van mensen die zij beschouwen als ‘onwelkom’: van asielzoekers tot Joodse atleten.

Wierd Duk is correspondent in Berlijn en schrijft voor verschillende media, waaronder het Algemeen Dagblad/Wegener regiobladen.