Een grote ruk waarheen?

Woensdagmiddag om twaalf uur waren de uitslagen van de Israëlische  verkiezingen nog niet definitief – dat zal pas een week later het geval zijn, als de stemmen van soldaten, ziekenhuispatiënten, gevangenen, bewakers en tutti quanti ook geteld zijn – maar het was duidelijk welke kant het opging: het rechterblok komt op zestig zetels, geen meerderheid, en daartegenover staan zestig zetels, maar geen compact centrumlinks blok. Het ziet ernaar uit dat president Peres toch aan Netanyahu – hij won, maar het leek nogal op een nederlaag – zal gaan vragen om een nieuwe regering te vormen, waarmee hij zes weken de tijd heeft om de vierde Israëlische premier onder de zestig te worden (Rabin, hijzelf en Barak gingen hem voor). Om even over twaalven, in de nacht van dinsdag, zei Netanyahu alvast maar dat hij ‘trots was om uw premier te zijn’. Hij kondigde aan te streven naar ‘de breedst mogelijke coalitie’, wat aardig klinkt, maar de diplomatieke adder onder het gras schuilt natuurlijk in de term ‘mogelijk’. Lapids Yesh Atid is een waarschijnlijke partner in deze coalitie, maar die partij zal een prijs vragen. Ondertussen had ook Shelly Yacimovich laten weten dat ze ‘alles wat in mijn macht ligt’ zou proberen om tot een centrumlinkse coalitie te komen met ‘een gedeelde sociale en economische agenda’, die ook het vredesproces een duw zou geven. In theorie is een Yacimovich I mogelijk, bij toetreding van Shas (gelijkgebleven sinds 2009) en UTJ (+2), want het centrumlinkse blok plus de ultraorthodoxen zou, uitgaande van de cijfers van woensdag, op 66 zetels komen. Er zijn vreemdere dingen gebeurd, maar gezien de sociale agenda van de Arbeid zou toetreding van

de sterk op de eigen religieuze belangen gerichte ultra-orthodoxen wel heel vreemd zijn.

Falen

De eerste grote verrassing was het succes van Yair Lapid, de kampioen van de burgerlijke middenklasse met zijn gloednieuwe Yesh Atid-partij. Hij beledigde verder niemand en bleef weg van een overdreven persoonlijkheidscultus, terwijl hij profiteerde van de sociaal-economische protesten die in deze verkiezingen duidelijke sporen nalieten; tweeverdieners en hoogopgeleiden – veel Tel Avivi’s – die moeilijk rondkomen kozen vaak voor Lapid. Hij wil wel meeregeren, maar dan met een programma van sterke economische hervormingen en inspanningen voor het vredesproces, terwijl de financiële voorrechten van ultra-orthodoxen en de ongelijk verdeelde dienstplicht moeten worden aangepakt. Bovendien wil hij dat andere centrumlinkse partijen meedoen. De tweede ‘verrassing’ – die zag men al weken aankomen – was Naftali Bennett, de orthodoxe nieuwe leider van Habayit Hayehudi, die weliswaar minder hard toesloeg dan de laatste weken verwacht, maar hard genoeg om een factor van betekenis in de Israëlische politiek te worden. Opvallend was ook het resultaat van het al bijna doodverklaarde Meretz (met Zahava Gal-On), dat opviel met een verdubbeling tot zes zetels. Of Kadima inderdaad nog net twee zetels zou halen was woensdag nog niet zeker. Het rechterblok kreeg klappen dankzij het relatieve falen van Netanyahu. Hij was te veel bezig met de nederzettingen en Iran, en te weinig met een sociale agenda; hij gedroeg zich als ‘een op zijn bijbel kloppend nederzettingen-of-sterf’-type (Bradley Burston) en verwaarloosde het centrum, waar toch veel te winnen was. De lijstverbinding tussen Likoed en Beiteinu pakte slecht uit: de connectie met Avigdor Lieberman joeg vele Likoed-kiezers naar Bennett en vele aspirantkiezers stemden tactisch op niche-partijtjes omdat Netanyahu toch wel zou winnen.

Subsidiekraan 

Links kan echter niet genoeg tegenover een regering-Netanyahu zetten omdat de Arabische partijen, met hun twaalf zetels, vermoedelijk niet aan een linkse coalitie zullen meedoen – ze zijn het onderling al niet eens. Israël is niet onmiddellijk onregeerbaar geworden, maar het beeld is divers. De Grote (Extra) Ruk naar Rechts is uitgebleven. Een deel van de verklaring voor de uitgebleven beweging naar rechts lag in de hoge opkomst (circa 66 procent, voor zover woensdag bekend) in wijken waar Netanyahu niet populair is, dezelfde wijken waar de sociale protesten in de zomer van 2011 opvlamden. „Na een ietwat slome verkiezingscampagne die door gedeprimeerd determinisme werd bepaald, was er ineens sprake van een dag van ontwaken, die eindigde met een verrassing,” aldus Ravit Hecht in Ha’aretz. Over de toekomst van een kabinet-Netanyahu III valt weinig te zeggen: er is geen correlatie tussen de omvang van een zege en de levensduur van een regering. Toen Ben-Goerion in 1959 met zijn Mapai een forse zege behaalde, leverde dat de kortste Knesset in de historie op: 21 maanden. Maar er is natuurlijk wel een verband tussen het aantal parlementariërs dat een premier steunt en de claims die hij kan leggen op het mandaat voor een bepaald beleid, zoals Amir Oren woensdag in Ha’aretz uiteenzette.

Opinies 

Volgens Gideon Levy weerspiegelt de uitslag wat de Israëli’s echt willen: „Israël deed een beslissende uitspraak over wat het wil: het wil niets, alleen met rust worden gelaten. Lapid is het rolmodel voor de all-Israeli dream: kiezers willen een rustig, goed leven, vredig en burgerlijk, en naar de hel met al die nare, irritante problemen.” Het succes van Lapid is in dit verband logisch, vindt Levy: „Lapid ziet er goed uit en kleedt zich goed, kan goed praten, is keurig getrouwd, woont in een goede buurt en rijdt in het goede soort jeep. Maar verder heeft hij weinig te melden (…) Hij blijft weg van de splijtende kwesties, precies wat Israëli’s willen.” Ravi Hecht schrijft: „Israëli’s van zowel links als rechts stemden tegen een hopeloos leven onder IJzeren Koepels, de Iraanse nucleaire wolk en duizelingwekkende huizenprijzen en ten gunste van een betere economische, sociale en politieke toekomst.” De Israëli’s kozen voor ‘een verfrissende bries’ (Lapid), een socio-economisch verhaal (Yacimovich), een terugkeer naar waarden (Bennett), vrede (Livni, Meretz). Rechtse columnisten zijn ontevreden. In het gratis dagblad Israel Hayom schrijft David Weinberg woensdag dat het resultaat ‘teleurstellend en zorgelijk’ is, vanwege de ‘voortdurende splijting in de samenleving die erdoor zichtbaar wordt’ en de ‘bestuurlijke instabiliteit’ die het gevolg zal zijn. ‘Israël krijgt een gepolariseerd parlement’, ‘geteisterd door interne tegenstellingen’. Iran en de Palestijnen zullen Netanyahu’s zwakke positie gaan misbruiken en hij zal niet sterk genoeg zijn ‘om Iran aan te pakken’. Dit is, grosso modo, vermoedelijk de visie van meer rechtse geesten. De Jerusalem Post is woensdag berustend. De zwakke prestaties van Likoed worden onomwonden beschreven. In veel buurten waar Likoed ‘de baas’ was, zoals in de Hatikva- buurt in Tel Aviv, hoorde je vooral praten over Lapid en Bennett. Het tamboereren op het gevaar van ‘Afrikaanse infi ltranten’ leverde Shas ten opzichte van 2009 maar één extra zetel op. Columnist Amotz Asa-El noemt Netanyahu onbarmhartig ‘de technische winnaar, maar de grootste verliezer’. ‘Kadima is dood, maar haar boodschap – dat een doorslaggevend aantal Israëli’s pragmatisme op alle fronten wil – is springlevend.’ Omdat Lapid juist dit goed heeft begrepen moet Netanyahu met hem de as van een nieuwe regering gaan vormen, om pas daarna andere partners te gaan zoeken, vindt Asa-El. De komende dagen en weken zullen de analyses overvloedig zijn en zullen partijleiders achter en voor de schermen met elkaar aan en in de slag gaan. De resultaten daarvan liggen nog niet vast. Voor Ha’aretz was een coalitie van Likoed-Beiteinu met Yesh Atid, Habayit Hayehudi, Hatnuah en zelfs Kadima (samen 67 of 69 zetels), de ‘gezamenlijke verdeling van de lasten’-regering, de meest waarschijnlijke.