Een van de oudste synagogen ter wereld gevonden

Archeologen hebben bij hun opgravingen een van de oudste synagogen ter wereld gevonden. Het 21 bij 6 meter grote gebedshuis stond in Phanagoria, een Griekse stad op het Taman-schiereiland. Dat ligt in Rusland aan de Zwarte Zee, net ten oosten van de omstreden Kertsj-brug die Vladimir Poetin liet bouwen naar de bezette Oekraïense Krim. Phanagoria werd gesticht door Grieken die in de stad Teos aan de Anatolische kust (tegenwoordig Turkije) leefden en het conflict met de Perzische keizer Darius (555-486 voor de gewone jaartelling) wilden ontvluchten.

Het is moeilijk voor de archeologen de gevonden synagoge exact te dateren, maar het lijkt zeker dat deze stamt uit de periode van de Tweede Tempel in Jeruzalem. Er zijn inscripties gevonden met de woorden ‘gebedshuis’ en ‘synagoge’ die zijn aangebracht tussen de jaren 16 en 51 van de gewone jaartelling, wat de synagoge minstens tweeduizend jaar oud maakt. Theophanes, een Byzantijnse monnik en geschiedschrijver uit de achtste eeuw, en Ibn-Chordadbeha, een negende-eeuwse Arabische geograaf, noemden Phanagoria in hun geschriften al een ‘Joodse stad’. De aanwezigheid van een levendige Joodse gemeenschap in de stad is nu dus bevestigd en er wordt vanuit gegaan dat in de vroege middeleeuwen Joden een belangrijk aandeel in de bevolking vormden.

De rechthoekige synagoge had twee kamers van meer dan 60 meter oppervlakte. Er zijn fragmenten van versierde marmeren zuilen uit de vijfde eeuw van de gewone jaartelling gevonden. De muren waren versierd met beschilderingen en tegels, en het interieur bevatte marmeren menora’s (zevenarmige kandelaars). Het gebedshuis stond waarschijnlijk honderden jaren in relatieve rust in Phanagoria totdat de stad in de vierde eeuw werd geplunderd door de Hunnen. Naar een paar eeuwen vol barbaarse invasies, herstelde Phanagoria zich in de zevende eeuw en werd het de hoofdstad van het Groot-Bulgaarse rijk. Daarna werd de stad een vazal van het Byzantijnse rijk, om vanaf de tiende eeuw in de vergetelheid te geraken. Het lot van de Joodse gemeenschap in die tijd is onbekend.