De Debatterij: er valt nog veel te bereiken voor LHBT’s

Op het podium vlnr: Wim van Dijk, Gideon Querido van Frank, Karen de Jager, Renée Citroen en Barbara Barend

In de vierde Debatterij stond zondag 6 maart de vraag centraal of de emancipatie van LHBT-Joden voltooid is. De meningen waren verdeeld en bleven ook verdeeld.

Door Shirah Lachmann

Forumleider Karen de Jager legt de zaal meteen de vraag voor óf die emancipatie is voltooid. Een ruime meerderheid van de ongeveer dertig aanwezigen meent van niet. Nee, zegt een van de aanwezigen, want het is bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend dat iemand die zich profileert binnen de LHBT (lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders) rabbijn wordt. Ja, zegt een ander. “De orthodoxie is zó klein. Als die mij niet accepteert, is dat geen probleem. Ik heb geen permissie nodig.” Een derde aanwezige vindt de stelling te generaliserend. “Er zíjn groeperingen die moeite hebben met mijn levenswijze, maar ik werk bij het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap; zij kennen mijn leven. Toen ik kwam solliciteren, hadden ze mij kunnen weigeren.”
Barbara Barend meent dat de emancipatie op veel vlakken is afgerond. “Er is een groep die het wél accepteert. Op mijn bruiloft waren orthodoxe gasten. Er zijn ouders die het jammer vinden, die zich afvragen: wat zullen de buren zeggen. Bij progressieve Joden speelt dat misschien minder. Maar… dit debat zou niet moeten hoeven worden gevoerd.”
Renée Citroen maakt de kanttekening dat het in wezen niet aan haar is, als hetero, om een mening te uiten over de emancipatie van de LHBT, maar zij denkt dat die emancipatie nog lang niet voltooid is. Gideon Querido van Frank is het daar volmondig mee eens. “Zolang mensen het gevóél hebben: ik hoor er niet bij, ís het zo! We staan ver af van acceptatie. We wijken af van de norm. Je wilt erbij horen en de norm is hetero: man met vrouw en kinderen. We moeten doorgaan met het debat.”

Uitsluiting
Rabbijn van Dijk gooit – in eigen woorden – een kleine knuppel in het hoenderhok. “Ik ken mensen die er openlijk voor uitkomen te leven met een man en die toch functies hebben als chazan of gabbe of in een bestuur. In de ogen van de Tora bestaan er geen homoseksuelen. We hebben kohaniem, leviïem, israëliem en mamzeriem, géén homo’s. Ieder mens is geschapen naar Gods beeld en wat iemand in de slaapkamer doet, is zó’n klein deel van het leven. Door dat op te blazen tot identiteit doe je jezelf vreselijk tekort. Ik ben gek op chocola, maar ik noem mijzelf geen chocoholic. Het gaat om Joden met homoseksuele gevoelens. Een Jood die een homoseksuele handeling pleegt, doet iets wat niet mag, net als de Jood die een broodje ham eet.”
Volgens een van de aanwezigen bewijst deze benadering ook dat er sprake is van uitsluiting, al zal Van Dijk dat misschien niet zo bedoelen. Als voorbeeld neemt hij de politie. “In hun statistieken werden daden tegen homo’s niet opgenomen. De groep bestaat dan niet. Dat doet hen geweld aan.”

‘Ik hoop dat deze discussie niet binnenskamers blijft, maar respectvol en gedegen wordt uitgewerkt’

De NIK-werknemer vertelt heel lang een orthodox leven te hebben geleid. “Maar de seksuele drive hoort bij je identiteit, die is zo basaal. Een broodje ham kun je nog wel laten staan. In de gemara is wel degelijk sprake van mogelijkheden om homoseksualiteit uit te leven, maar de rabbijnen durven dat niet breder te dragen! Ik hoop dat deze discussie niet binnenskamers blijft, maar respectvol en gedegen wordt uitgewerkt.” Van Dijk erkent dat die drive voor veel mensen belangrijk is. Alleen dat is niet de visie van de Tora. “Zo hoort ook in het huwelijk seksualiteit ondergeschikt te zijn aan liefde en respect.”
Barend: “Ik leef volledig naar uw normen, maar met een vrouw. U noemt het identiteit, maar ik roep dat niet de hele dag. Mijn identiteit is Jood! U doet echter alsof het niet bestaat. We zijn eeuwen verder. We zien: het bestaat wél. U zou uw mening kunnen aanpassen.” Van Dijk zou het beledigend vinden als hij Barend alleen als lesbische vrouw zag. Barend: “Ik vind het beledigend dat u het niet onderkent. Van Dijk: “Ja, u heeft lesbische gevoelens, maar u bent veel meer dan dat.”

Inclusiviteit
De Jager sluit deze discussie kort en vraagt Citroen hoe het bij Beit Ha’Chidush toegaat. “Het is geen issue,” zegt zij. “Er staat niets over in de statuten en het wordt bij geen enkele dienst benoemd. De zegeningen zijn niet voor de man of voor de vrouw, maar voor ‘partners’. Ik weet van niemand of zij hetero of homo zijn; het komt niet aan de orde. Maar ik denk niet dat dat voor heel Joods Nederland geldt.” Tijdens de oprichting van Exodays, een evenement speciaal voor LHBTQ-Joden (Q = queer) in de week van de Gay Pride, was er volgens Querido van Frank wel positieve steun, maar er kwam verder weinig uit. “De reacties waren: leuk dat jullie het doen, maar dit is not our cup of tea. Ik had meer bereidheid tot inclusiviteit gewenst. De Liberaal Joodse Gemeentes handhaven de status quo, en die is hetero. Ik zou willen dat ze de dialoog aangaan, dat we elkaar helpen, samen groeien. Niet alleen: jullie mogen er zijn.”
Een lid van de NIHS signaleert de laatste vijftien jaar een zekere ontwikkeling ten positieve. “Iedere Jood kan lid worden van de NIHS en er staat nergens dat homo’s niet kunnen worden opgeroepen. Geef ze de ruimte en de kans zich verder te ontwikkelen.”

Ideaal
Hoe staat het met de emancipatie in Israël? De Jager noemt de Gay Pride daar, maar ook de kwetsende uitspraken van de sefardische opperrabbijn van Jeruzalem (in september 2015). Barend is positief. “Israël is een democratie, maar ook een religieuze staat. In ieder ander land zonder scheiding van kerk en staat zou je hier niet over kunnen praten. Ik ben trots, want we kunnen er wél over praten. Je zou wensen dat zo’n rabbijn zulke dingen niet zegt, maar er is discussie over. En mijn mannelijke vrienden lopen vandaag liever in Tel Aviv rond dan in Amsterdam.”
Hoe ziet de ideale toekomst eruit? Querido van Frank wenst dat elk meisje, elke jongen uit de kast durft te komen. Openheid!
Over de vraag of het ook mogelijk moet worden te trouwen, is men verdeeld. Sommigen vinden het niet nodig. Anderen, zoals Barend, vinden dat het binnen de liberaal-Joodse structuur mogelijk moet zijn. Barend is positief over de toekomst. Voor zover er een probleem is, is dat meer binnen de gemeenschap. “Ik krijg veel mails van jongeren die met mij willen praten omdat hun ouders het niet accepteren.” Querido van Frank vindt al die gender-variatie ook belangrijk. Voor Van Dijk telt vooral dat de mens niet alleen is, iemand die geen deel uitmaakt van een gemeenschap, is maar een half mens. “En die gemeenschap mag er nooit een zijn van jaknikkers en conformisten.”
Voor een van de aanwezigen is er in de ideale toekomst plaats voor een lesbische opperrabbijn van Jeruzalem en kan een dienst van Women of the Wall in alle rust plaatsvinden. Een andere aanwezige richt de focus nog kort op transgenders. “Ik werd enkele jaren geleden gebeld door een rabbijn. Iemand in zijn kille was omgebouwd tot vrouw. Was er een manier om deze geboren man te zien als vrouw. Ik vroeg een vriendin om advies. Zij wees mij op een responsum in Israël. Iemand die operatief is omgebouwd, ís het nieuwe geslacht. Ook dat is de orthodoxie aan het ontwikkelen.”

 
Het Forum
Karen de Jager, journalist, historicus en communicatiedeskundige, leidt de discussie tussen vier gasten en met de zaal.
Barbara Barend is presentator en sportjournalist, daarnaast staat zij op de bres voor de emancipatie van de lesbische vrouw.
Renée Citroen is medeauteur van de Sidur Ha’Chidush en de Nieuwe Hagada, uitgegeven door Beit Ha’Chidush, en columnist bij Crescas.
Wim van Dijk is gepensioneerd rabbijn, hij geeft les en was voorheen krijgsmachtrabbijn.
Gideon Querido van Frank is de oprichter van Exodays, een Joods LHBTQ-programma rond de Gay Pride.

De Debatterij wordt georganiseerd door Crescas en het NIW. Debatterij #5, op 5 april, zal gaan over het associatieverdrag met Oekraïne.