“Er zijn geheimen die je meeneemt in je graf”

In het NRC van vorige week verscheen een artikel over het mysterie van de verdwenen SS-Kampcommandant Walter Heinrich. Hij was een van de beulen van Kamp Amersfoort, verdween na de oorlog en is nooit gevonden. Ik moest hieraan denken tijdens een vergadering, per zoom natuurlijk, over de restitutie van… Er wordt dus al langere tijd gesproken over de terugbetaling van erfpacht die de Joden na terugkomst moesten betalen. Welkom back! Die vergadering was geweldig. Geweldig omdat bijvoorbeeld de onderzoekster die het oorlogsverleden van die plaats in opdracht van de burgemeester had onderzocht, zichzelf indrukwekkend kwetsbaar opstelde. Vragen die haar werden gesteld nam zij meer dan serieus. Zij zat niet aan het scherm (we spreken dus niet meer over ‘zij zat aan tafel’) als de deskundige die alles weet, maar als de kwetsbare onderzoekster die eigenlijk aangaf dat door de complexiteit van de materie niets is uitgesloten en zeker heeft zij nog niet alles aan idiotie kunnen achterhalen. Wat bedoel ik? Zij had als opdracht om in kaart te brengen of de burgerlijke gemeente na de oorlog naheffingen heeft gedaan bij overlevenden. Bijvoorbeeld of ze alsnog erfpacht moesten betalen. Nu zou dat bij de desbetreffende gemeente zeker niet het geval zijn geweest, omdat in die gemeente geen erfpacht bestond. Maar achterstallige rioolbelasting over de periode dat ze in Auschwitz zaten, behoorde wel tot de mogelijkheden. Maar al zoekend ziet zij dat tijdens de oorlog de gemeente een rekening stuurt naar de Joodse Raad in Amsterdam en om vergoeding vraagt voor ‘de begeleiding van vertrekkende Joden’. Ik vroeg me dus even af waaruit die ‘begeleiding van vertrekkende Joden’ bestond. Even dacht ik dat het toch wel erg vriendelijk was dat de Joden werden begeleid bij hun vertrek. Waarschijnlijk waren er maatschappelijk werkers die de vertrekkende Joden, zoals dat zo sensitief werd genoemd op de factuur, van eten en drinken voorzagen. Maar dat bleek dus toch iets onvriendelijker in elkaar te zitten. Maar terwijl de vergadering verder-zoomde werd het steeds vreemder. Huizen die waren geconfisqueerd en vervolgens door de Gemeente verkocht, Joden die na de oorlog moesten procederen om hun eigen huis in te mogen gaan. Huizenbezitters van nu die toen voor een prikje huizen van Joden hadden “gekocht”, privacy wetten die de privacy van oorlogsmisdadigers nog steeds beschermen en dus de onderzoekster belemmeren bij haar onderzoek. De rekening die de voorzitter van de Joodse Gemeente kreeg voor de lekkage die in de synagoge was ontstaan gedurende de oorlog als gevolg van een bombardement…… Na de vergadering zag ik dat ik een whatsapp had ontvangen van burgemeester Marcouch (die Whatsapp had ik ongezien kunnen bekijken door mijn mobile onder het scherm te plaatsen, maar dat had ik niet gedaan. De vergadering was te schokkend). Marcouch had het dus in z’n Islamitische hoofd gehaald om een krans te leggen bij het Joodse monument. Hem werd verweten dat hij naast mij had gestaan (schande!) en ook nog een keppeltje droeg en daarmee voor deining zorgde binnen de Islamitische gemeenschap. Ik ben er zeker van dat hij, nadat hij in de krant was verschenen op de foto naast mij staande (met meer dan de vereiste social distance), weer overstelpt is met twitters vol verwensingen. In de vergadering betrof het de jaren ’40-’45, maar de haat-twitters waren van vandaag en verzonden door mensen van nu. Mocht u de mening zijn toegedaan dat ik overdrijf, klik dan zelf.

Wat heeft dit te maken met het begin van dit dagboek? Herinneringscentrum Kamp Amersfoort werd officieel in 2000 geopend en werd toen een Nationaal Monument. Maar tot het officieel een Nationaal Monument werd, was er een lange weg vol hobbels afgelegd. Om de een of andere reden moest Kamp Amersfoort vergeten worden. De man die zich vol overgave inzette om Kamp Amersfoort uit de vergetelheid te onttrekken, werd met ontslag bedreigd. Ik werd ingeschakeld, jaren voordien, om via de commissaris van de Koningin, Jhr. Beelaerts van Blokland, het Herinneringscentrum van de grond te krijgen. En toen mij gevraagd was om bij de opening, waar een indrukwekkende menigte aanwezig was, het woord te voeren, waren er brieven binnengekomen met het verzoek om de rabbijn van de sprekerslijst te verwijderen. De dag na de opening zat ik in de gevangenis van Groningen, bij de herdenking van de ex-politieke gevangen. Naast mij zat een oude militair in uniform voorzien van een indrukwekkende waslijn met medailles. Deze oude militair gaf mij een compliment voor mijn toespraak bij Kamp Amersfoort waarbij hij, als oud-gevangene, ook aanwezig was. Ik zag mijn kans schoon en vroeg hem wat er toch speelde rondom Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Zijn antwoord zal ik nooit vergeten: Rabbijn, zei hij zachtjes tegen mij, er zijn geheimen die je meeneemt in je graf.

Dit is een persoonlijk dagboek van de opperrabbijn en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.