Hoewel de ultraorthodoxe bevolking in Israël toeneemt, komt het ook steeds vaker voor dat charediem de ultraorthodoxie verlaten. Volgens de ngo Yotzim Leshinui zijn dat er momenteel 1300 per jaar, terwijl het 25 jaar geleden om slechts enkele tientallen ging. Verschillende organisaties en initiatieven helpen ex-charediem te integreren in de seculiere maatschappij.
Door Laura Vrijsen
Er zijn allerlei redenen waarom charediem hun gemeenschap verlaten, geen verhaal is hetzelfde. Sommigen verliezen hun geloof in God, anderen voelen zich simpelweg niet op hun plek. Yossi Feinhandler (36) verliet vijf jaar geleden het chassidische Pinsk-Karlin. Hij voelde zich nooit thuis in de besloten ultraorthodoxe wereld, maar pas op 31-jarige leeftijd besloot hij de gemeenschap vaarwel te zeggen. Feinhandler: “In het begin was ik euforisch, het was zo’n opluchting daar eindelijk weg te zijn. Tegelijkertijd voelde ik me in de seculiere wereld een immigrant. Ook al sprak ik de taal, ik was een vreemdeling.” Het aller moeilijkst vond hij dat hij zijn dochter kwijtraakte. “Al het contact werd afgesneden, familieleden stuurden rabbijnen op me af om me weer terug te laten komen. Nu, vijf jaar later, weten ze dat ik niet terugkom en beginnen ze het te accepteren. Het contact met mijn familie komt langzaam weer op gang.”
Avi Tfilinski (40) verliet de Peroesjiemgemeenschap toen hij 36 was. Hij beschrijft hoe moeilijk dat was: “Aanvankelijk wilde niemand meer tegen me praten. Vooral op sjabbat vond ik het vreselijk om alleen te zijn.” Inmiddels heeft hij veel vrienden die ook uit de ultraorthodoxie zijn gestapt. “Social media maakt het makkelijk om met elkaar in contact te komen.” Tfilinski kan niet genoeg benadrukken dat het de gemeenschap is die hij heeft verlaten, niet de religie: “Niet Shir Rosenblum nu alle ex-charediem worden per se atheïst. Ik heb geen afstand gedaan van het jodendom, maar van de ultraorthodoxe leefstijl. Dat is een belangrijk verschil.”
Tfilinski komt regelmatig met andere ex-charediem samen om Tora en Gemara te studeren. “Ik hou van de wijsheid die het jodendom te bieden heeft, maar binnen de gesloten muren van mijn gemeenschap vond ik geen ruimte voor persoonlijke groei. Nu kan ik werken, studeren en mijn eigen weg vinden.”
Sociale vangnetten
Verhalen van mensen die de ultraorthodoxie verlaten zijn niet meer uniek in Israël. Als gevolg daarvan zijn er de afgelopen jaren steeds meer organisaties gekomen die ex-charediem helpen integreren. De grootste en bekendste is Hillel, die jaarlijks aan bijna duizend ex-charediem hulp verleent. Hillel helpt hen met huisvesting en studiebeurzen en biedt daarnaast ook sociale steun, in de vorm van adviesgesprekken en cursussen. Avi Neuman is ‘resource development director’ bij Hillel en ziet het aantal ex-charediem de afgelopen jaren sterk toenemen: “De aanmeldingen bij Hillel zijn afgelopen jaar met 28 procent gestegen en we verwachten dit jaar een vergelijkbare groei.” Volgens hem heeft die groei vooral te maken met de toenemende beschikbaarheid van informatie op internet. Daar komt bij dat alle charediem tegenwoordig wel iemand kennen die de gemeenschap heeft verlaten. Dat verlaagt voor velen de drempel om zelf ook te gaan. Neuman: “Wie de charedi-wereld verlaat, hoeft niet meer alleen te zijn, maar kan zich aansluiten bij een grote groep gelijkgestemden.” Volgens Neuman beginnen ex-charediem langzamerhand een aparte bevolkingsgroep te vormen, die ook steeds meer erkend wordt in de samenleving. “Sinds 2015 werken we samen met het ministerie van Volksgezondheid. Een deel van onze activiteiten wordt nu gefinancierd door de overheid, bijvoorbeeld de crisisopvang voor ex-charediem zonder slaapplaats.”
De programma’s van Hillel zijn er voor wie de charedi-wereld al heeft verlaten, maar wie nog twijfelt kan terecht bij Yotzim Leshinui, ‘vertrekken voor verandering’. Dat werd vier jaar geleden opgericht door ex-charediem die door de overheid als aparte groep in de samenleving erkend wilden worden. Nu biedt de organisatie ook cursussen en een advieslijn voor charediem die overwegen uit te stappen. Yossi Klar (24) liet de ultraorthodoxe wereld zeven jaar geleden al achter zich en zet zich nu in voor Yotzim Leshinui. Volgens Klar is het verlaten van de ultraorthodoxie in Israël niet meer zo dramatisch als vroeger. “Iemand die twintig jaar geleden de charedi-wereld verliet, viel in een groot gat. De gemeenschap was geschokt, alle familiebanden werden afgesneden, mensen belandden zonder geld op straat. De laatste jaren is het veel normaler geworden. De meeste ex-charediem die ik ken hebben nog contact met hun familie. Ze wonen gescheiden, omdat ze een andere leefstijl hebben, maar de horrorverhalen worden steeds zeldzamer.”
‘ Ex-charediem zitten in precies dezelfde situatie, maar zodra ze hun keppel afzetten vervalt ineens hun recht op vrijstellingen’
Het werkelijke probleem voor ex-charediem is volgens Klar het onderwijs. Charediem missen de basiskennis van vakken als wiskunde en Engels en hebben daardoor een enorme leerachterstand. Dat zorgt ervoor dat ze moeilijk aan werk komen. De overheid heeft voor ambitieuze charedi een traject ontwikkeld waarmee ze versneld vakken kunnen volgen aan de universiteit. Ex-charediem kwamen daar tot voor kort niet voor in aanmerking. Klar: “Daar zit geen enkele logica in, ex-charediem zitten in precies dezelfde situatie, maar zodra ze hun keppel afzetten vervalt ineens hun recht op vrijstellingen.” Sinds kort erkent het ministerie van Onderwijs de ex-charediem als sociale groep en zijn er voor hen vergelijkbare trajecten. “Dat is een enorme vooruitgang, waar we de afgelopen jaren hard voor hebben gestreden.”
Open huis
Behalve bij organisaties, vinden ex-charediem ook steun bij elkaar. Shir Rosenblum (30) beheert een Facebookgroep voor ex-charediem. Ze host sjabbatdiners bij haar thuis en organiseert sociale bijeenkomsten. Zelf kwam ze met haar kinderen op straat te staan toen ze als 17-jarige de charedi-wereld verliet: “Ik weet nog heel goed hoe moeilijk het was dat ik met niemand kon praten, dat er niemand was die mijn situatie echt begreep.” Ze vindt het belangrijk dat ex-charediem een plek hebben waar ze niet alleen hoeven zijn en aansluiting kunnen vinden met lotgenoten. “Tegenwoordig is er in elke familie wel iemand die de gemeenschap heeft verlaten,” zegt ze. “In Israël hebben we de uitdrukking een bajit sje’een bo met, ‘er is geen huis zonder dode’.” Rosenblums deur staat altijd open, maar de laatste tijd organiseert ze wat minder activiteiten: “Op een gegeven moment werd het te veel, we hadden constant mensen over de vloer en elke nacht bleef er wel iemand slapen.”
Wat betreft de toekomst van de ultraorthodoxie in Israël zijn Feinhandler, Tfilinski en Rosenblum het eens: als de charedi-wereld zich niet aanpast aan de moderne samenleving zullen mensen de gemeenschap blijven verlaten. Tfilinski voegt toe: “Maar de ultraorthodoxie zal blijven voortbestaan. Een gemeenschap die zo hecht is, breekt niet zomaar, ze kan alleen maar veranderen. De sociale structuur van de charedi is de sterkste van alle Joodse groeperingen. Charediem zullen niet verdwijnen, maar ze zullen moderner worden, meer 2017.”
Abonneer op het NIW
