Dit artikel verscheen eerder in NIW 11 5781/2020
Het levensverhaal van Ulrich Schnaft kent zoveel bizarre wendingen, dat het regelmatig de grens tussen werkelijkheid en fictie lijkt te overschrijden. Wat kun je geloven van een relaas dat grotendeels op leugens is gebaseerd? Ondanks de grove korrel zout die bij Schnafts eigen beweringen moet worden genomen, hebben we ons best gedaan zijn levensloop zo waarheidsgetrouw en controleerbaar mogelijk weer te geven. Maar nogmaals, hou het zoutvaatje bij de hand.
Eindelijk was er land in zicht en niet zo maar een land – het heilige. Holocaustoverlevende Gavriel Weissman had er lang genoeg op moeten wachten. Eerst was hij van Duitsland naar Marseille gereisd, geen sinecure zo kort na de Tweede Wereldoorlog. Daar had hij op een schip van de illegale Mossad LeAlijah Bet geprobeerd Palestina te bereiken, maar dat werd onderschept door de Britse marine. Een jaar had hij in een detentiekamp voor oliem op Cyprus gezeten. Daar was hij lid geworden van de Hagana, de Joodse strijdkrachten van voor de stichting van de staat Israël.
Nu was het begin 1949 en de Joodse staat was een feit, dus meldde Weissman zich na aankomst in – waarschijnlijk – Haifa bij het kersverse verdedigingskorps, de IDF. De 26-jarige Duitse Jood excelleerde in het leger en werd opgeleid tot officier bij het artillerie. Maar aan zijn veelbelovende militaire carrière kwam in 1952 een abrupt einde. Weissman zou volgens een anonieme tip aan de legerleiding in een dronken bui een foto van zichzelf in het uniform van de Waffen-SS hebben laten zien. Zijn superieuren wisten niet precies wat zij van het verhaal moesten denken, maar Weissmans loopbaan in de IDF was voorbij.
Schnaft vertelde dat hij zich een Joodse identiteit had aangemeten en ‘op alia’ was gegaan
Liefdespaar
Gavriel verhuisde naar Asjkelon, waar hij met wisselende baantjes probeerde genoeg geld te verdienen om terug te keren naar Europa. Hij kreeg een verhouding met de twintig jaar oudere vrouw van zijn huisbaas, een Duits-Joodse immigrante. Haar man kwam achter de affaire en zette zijn huurder op straat, waarna Gavriel met zijn minnares naar Haifa verkaste. Intussen was het Duitse Wirtschaftswunder op stoom gekomen, dus besloot het liefdespaar Israël te verlaten. Het stel nam de boot naar Genua in Italië. Daar kwam Weissman erachter dat zijn geliefde met haar Duitse paspoort wel Duitsland in kon, maar hij met alleen zijn Israëlische papieren niet.
Gavriel Weissman wendde zich tot de Duitse consul en vertelde hem de waarheid: in werkelijkheid heette hij Ulrich Schnaft en was hij helemaal niet Joods, maar een in Königsberg (nu Kaliningrad) geboren Waffen-SS’er die in Rusland en Italië had gevochten. Direct na de oorlog had Schnaft in München een kamer gedeeld met een Duitse Jood, die hem had verteld over de ‘gouden mogelijkheden’ in Palestina, waar je een fortuin zou kunnen verdienen vanwege alle hulp die met name de American Jewish Joint Distribution Committee verschafte aan Holocaustoverlevenden. Duitsland daarentegen was in die tijd een rokende puinhoop, dus had Schnaft zich een Joodse identiteit aangemeten en was ‘op alia’ gegaan.
Spioneren
Hoe Schnaft of Weissman (in andere versies wordt gesproken van Wiessman, Zisman of Sissman) ook probeerde de consul te overtuigen, deze geloofde hem niet en weigerde hem toegang tot zijn geboorteland. Dus trok Schnaft naar een ander consulaat, het Egyptische. Daar werd hij wel geloofd en op de trein gezet naar Rome. Bestemming: de Egyptische ambassade. Schnaft bood aan alle militaire kennis die hij had opgedaan in de IDF te verkopen. Weer kreeg hij een nieuwe identiteit. Nu heette hij Robert Hayat en werd hij naar Caïro gevlogen om daar ondervraagd te worden door de muhkabarat, de inlichtingendienst. Zijn kennis van militaire geheimen was beperkt, dus verzochten de Egyptenaren Schnaft/Weissman/Hayat terug te keren naar Israël om daar als agent voor hen te werken. Schnaft weigerde. Met een paar honderd dollar op zak en zijn Egyptische paspoort bereikte hij uiteindelijk zijn geboorteland.
Operatie Klysma
Daar woonde inmiddels ook zijn ex-minnares, die zich met haar man had verzoend. Het echtpaar was in Berlijn neergestreken, waar Schnaft hen opspoorde. In een wanhoopspoging zijn geliefde voor zich terug te winnen, biechtte hij zijn hele verhaal op, inclusief zijn werk voor de Egyptische mukhabarat. De vrouw wilde niets meer van hem weten. Sterker nog, zij informeerde onmiddellijk de Israëlische autoriteiten. Even speelden dezen met het plan Schnaft uit te weg ruimen, maar uiteindelijk werd besloten hem in de val te lokken. Deze actie werd toepasselijk operatie Klysma gedoopt.
De legendarische Mossadagent van Iraakse afkomst Shmuel Moriya arrangeerde een ‘toevallige’ ontmoeting met Schnaft. De agent liet hem weten dat hij voor de Iraakse geheime dienst werkte en de Duitser vertelde hem zijn hele verhaal. Daarop vroeg Moriya hem naar Israël te gaan, niet om Israëlische militaire geheimen te verzamelen, maar om de Iraki’s in te lichten over de economische voortgang van de Joodse staat en nog wat minder gevaarlijke zaken. Schnaft stemde toe en vertrok in 1956 voor de tweede keer naar Israël. Bij aankomst op de luchthaven werd hij onmiddellijk gearresteerd door agenten van Shin Bet. Hij bekende alles. Een militaire rechtbank veroordeelde Schnaft tot zeven jaar gevangenisstraf wegens spionage. In 1961 kwam hij vrij wegens goed gedrag.
Hoe het afliep met Ulrich Schnaft/Gavriel Weissman/Robert Hayat? We laten de feiten nu definitief achter ons en storten ons op fictie en speculatie, maar het verhaal gaat dat hij na het uitzitten van zijn straf terugkeerde naar Duitsland. Daar zou hij zijn ware roeping hebben gevonden als luthers dominee. In die hoedanigheid zou Schnaft een vurig pleitbezorger zijn geworden van… de staat Israël.
De wraak van een Joods kind
Verhalen waarbij het niet gemakkelijk is feit van fictie te onderscheiden, zoals dat van Schnaft, zijn er legio. Een voorbeeld is de historie van Eliahu Itzkovitz. Bronnen zijn schaars, dus vertellen wij de meest voorkomende versie. Itzkovitz werd voor de Tweede Wereldoorlog geboren in Kisjinev (Chisinău in het Roemeens) in het huidige Moldavië. Na de Roemeense inval werd hij met zijn familie opgesloten in een concentratiekamp door de IJzeren Garde, de Roemeense fascistische beweging. Daar zou de jonge Eliahu hebben moeten aanzien hoe een gardist genaamd Stănescu zijn ouders en broers vermoordde. Itzkovitz overleefde en ging na de bevrijding door het Rode Leger op zoek naar de moordenaar van zijn familie. Hij vond alleen Stănescu’s oudste zoon, die hij doodstak met een slagersmes. Hij werd veroordeeld voor moord, maar in 1952 vrijgelaten.
Itzkovitz vertrok naar Israël, waar hij dienst nam in de IDF. Tijdens zijn diensttijd kwam hij erachter dat Stănescu na de oorlog Roemenië was ontvlucht en dienst had genomen in de het Franse Vreemdelingenlegioen. Toen het marineschip waarop hij diende een Italiaanse haven aandeed, deserteerde Itzkovitz, trok de grens over naar Frankrijk en meldde zich daar op zijn beurt bij het roemruchte Légion Etrangère. Dat was verwikkeld in de oorlog in Indochina en Eliahu meldde zich vrijwillig om mee te vechten met de eenheid waar ook Stănescu diende Itzkovitz wachtte zijn moment af en wist zelfs met Stănescu bevriend te raken. Toen de twee op patrouille waren in de noordelijke Bac Ninh-provincie van het tegenwoordige Vietnam, confronteerde Itzkovitz de moordenaar van zijn familie en doodde hem. Daarna keerde hij terug naar zijn eenheid en diende zijn contract bij het Legioen uit. In 1958 keerde Eliahu terug naar Israël, waar hij werd aangeklaagd en berecht wegens desertie. De krijgsraad, kennelijk onder de indruk van zijn verhaal, veroordeelde Itzkovitz slechts tot een jaar gevangenisstraf. Eliahu Itzkovitz stierf in 2015. Voor zijn dood vroeg hij zijn vriend Gabriel Joshua Saadra zijn verhaal op te schrijven. Het boek over deze bijzondere, half legendarische vergelding verscheen in 2019 met als titel Wraak van een Joods kind.
De titel van dit artikel verwijst naar het moment waarop Schnaft/Weissman de Duitse consul probeerde te overtuigen van zijn eerlijkheid. Het is ook de titel van het boek Trust me, I’m lying van Itai Stiklaro over deze zaak.
Abonneer op het NIW
