Hoe vernietig je de terreurtunnels van Hamas?

Het gebruik van tunnels om een vijand te ongezien te benaderen, te verrassen en daarna veilig en ongezien weer te verdwijnen, is bijna zo oud als oorlog zelf. Twee vroege voorbeelden stammen uit de Romeinse tijd. De legioenen zagen zichzelf tijdens en na de Bataafse Opstand in de jaren 69-70 geconfronteerd met een guerrilla-oorlog door Germaanse stammen die loopgraven en tunnels gebruikten om hun technologisch superieure vijand het leven moeilijk te maken. Ook de Joodse rebellen van de Bar Kochba-opstand (132-136) bouwden tunnels en mijnen tegen de Romeinse bezetters van hun land. 

Op hun beurt gebruikten de Romeinen diezelfde tactiek wanneer zij er niet in slaagden tijdens een beleg een vijandelijk stad in te nemen, door onder de vestingmuren aan te vallen in plaats van eroverheen. In de moderne tijd groeven in de Eerste Wereldoorlog Duitse mijnwerkers tunnels onder de loopgraven van Fransen en Britten, die op hun beurt hetzelfde deden. Soms kwamen zij elkaar daarbij ondergronds tegen, wat leidde tot stille, maar bloedige gevechten in de donkere labyrinten metersdiep onder de slagvelden van het westfront.

Uit die tijd stammen de eerste maatregelen om tunneloorlogvoering te bestrijden, bijvoorbeeld door met stethoscopen te luisteren naar graafwerkzaamheden. Duitsers en Russen bestreden elkaar in het donker in de rioolsystemen van Stalingrad en in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog in de metro onder Berlijn. De communisten waren meesters in de aanleg van ondergrondse bunkersystemen in de Vietnamoorlog en de Amerikanen richtten speciale eenheden op, de ‘tunnelratten’. Deze bestonden uit kleine soldaten die zich gemakkelijk door de nauwe tunnels konden bewegen en lichtbewapend (vaak slechts met een pistool met geluiddemper) de systemen infiltreerden om daarin zoveel mogelijk schade aan te richten. Hoe gevaarlijk hun werk was, bleek uit het officieuze motto van de ‘ratten’: Non gratum anus rodentum – hun leven was geen rattenreet waard.

Onzichtbaar

Anno 2023 gebruiken moderne legers als het Amerikaanse en natuurlijk de IDF het liefst technologie om het ondergronds gevaar uit te schakelen. Er zijn ‘bunker busters’ ontwikkeld, vliegtuigbommen die diep penetreren en zo’n explosieve kracht hebben dat zij hele tunnelsysteem in een keer kunnen laten instorten. Maar de krijgsgeschiedenis is een wedloop, voor elk wapensysteem wordt een tegenmaatregel bedacht. Tunnels worden steviger gebouwd, met betonnen wanden, en dieper: tien meter, twintig, dertig meter diep. Bovendien heeft zo’n bom alleen effect als je weet waar je hem moet gooien en onzichtbaarheid is nu juist een van de kenmerken van ondergrondse oorlogvoering. 

Dat is de taak waarvoor de IDF zich nu gesteld ziet: het opsporen en vernietigen van een van de meest uitgebreide en technologisch verfijnde tunnelsysteem uit de krijgsgeschiedenis. Niemand weet precies hoe lang de ‘terreurtunnels’ van Hamas bij elkaar zijn. Er wordt gesproken van 500 kilometer, onder meer door Hamasleider Yahya Sinwar zelf, wat meer is dan het gehele metrostelsel van Londen (ruim 400 kilometer) en meer dan twee keer dat van Parijs (219 kilometer). Ook de diepte is onbekend: schattingen van 70 meter lijken wat aan de ruime kant, maar zelfs de helft daarvan is ongekend. Vooral wanneer je bedenkt hoeveel geld, bouwmateriaal en technologisch vernuft daarin is gestoken en wat daarmee gedaan had kunnen worden voor de gewone Gazaanse burger bovengronds, die nu toch al de prijs betaalt van de terreur en de doodscultus van de jihadisten.

Boobytraps

Hoe bestrijdt je een immens stelsel van tunnels, die via kleinere gangen met elkaar verbonden zijn en genoeg elektriciteit, communicatiesystemen, ventilatie en voorraden hebben om het er weken, zo niet maanden uit te kunnen houden? Om te beginnen moeten de ingangen gevonden worden. Dit om te weten waar de tunnels lopen, maar ook om te voorkomen dat Hamasterroristen eruit opduiken en Israëlische troepen in de rug aanvallen in gebieden die bovengronds gezuiverd zijn en dus veilig lijken. Tunnelingangen zijn klein en gemakkelijk te verbergen in huizen van op het oog doodnormale burgers, in ziekenhuizen, scholen of moskeeën. 

Ingangen zijn gemakkelijk te verbergen in huizen, moskeeën, scholen of ziekenhuizen

Technologie kan slechts gedeeltelijk een oplossing bieden. Elbit en Rafael, de twee bedrijven achter het geroemde verdedigingssysteem Iron Dome, ontwikkelden voor een slordige miljard euro een systeem dat nieuw aangelegde tunnels moest opsporen. Namen als Iron Spade en Iron Wall moesten het succes van het raketafweersysteem echoën, maar na 7 oktober kan de conclusie getrokken worden dat het systeem ronduit heeft gefaald. De technologie is vrijwel waardeloos gebleken als het gaat om ingewikkelde tunnelsystemen met bochten en kruisingen. Dus zal huis na huis in Gaza doorzocht moeten worden op in- en uitgangen.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het onmogelijk is die alle op te sporen en dat het maanden zal duren het netwerk enigszins in kaart te brengen. De gedachte dat er over pakweg zes maanden geen tunnels meer onder Gaza zullen zijn, is een illusie. Bovendien is het een riskante bezigheid, omdat veel ingangen van boobytraps zijn voorzien: explosieven die afgaan zodra bijvoorbeeld een tunnelingang van buitenaf wordt geopend. Dit is zo’n groot probleem dat in sommige wijken van Gaza de IDF huizen niet meer binnengaat via de voordeur, maar door met explosieven gaten in de muren te blazen om zo de boobytraps te vermijden. 

Getrainde honden

Wanneer een tunnel eenmaal is gevonden, rijst de vraag: wat ermee te doen? De meest voor de hand liggende oplossing is de ingang op te blazen met explosieven en te hopen dat zo een deel van de tunnel instort – liefst met de terroristen die zich erin bevinden. Maar de IDF wil ook weten wie en wat zich in de tunnels bevindt. Net als de Amerikanen in Vietnam hebben de Israëli’s een speciale eenheid hiervoor opgericht: de ‘wezels’. Maar soldaten fysiek de tunnels insturen is levensgevaarlijk, dus werkt de IDF in toenemende mate met op afstand bestuurbare robots, drones en speciaal getrainde honden. 

Wanneer die hun werk gedaan hebben, kan besloten worden een zware ‘bunker buster’ in te zetten. Een nadeel van dit middel is de bovengrondse schade. Er zijn verschillende beelden uit Gaza bekend van gebouwen die te gronde gingen nadat de tunnels eronder waren ingestort. Omdat Israël probeert de burgerverliezen onder de Palestijnen zo laag mogelijk te houden, is dit een riskant middel. 

De IDF werkt nu steeds meer met ‘sponsbommen’ 

Steeds meer werkt de IDF nu met ‘sponsbommen’. Deze worden in tunnels geworpen, waarna twee chemische vloeistoffen in de bom met elkaar reageren en hard schuim creëren dat de tunnel afsluit. Het voordeel is dat deze bommen vrij klein zijn en gemakkelijk door infanteristen gedragen en ingezet kunnen worden. Uiteraard wordt hiermee slechts één zijde van een tunnel afgegrendeld, slechts wanneer alle in- en uitgangen van een netwerk ermee worden behandeld, wordt de vijand in de tunnels definitief uitgeschakeld. 

Lucht en zonlicht

Hierbij stuit de IDF op een groot probleem waarop voor de oorlog niet geanticipeerd kan zijn. Aangenomen wordt dat de bijna 240 gijzelaars die Hamas en andere Palestijnse terreur- en criminele organisaties in handen hebben, ondergronds vastgehouden worden. Israël zal er alles aan doen niet de eigen burgers in gevaar te brengen door de terreurtunnels op te blazen of te vergrendelen. Uiteraard maakt dit de strijd tegen de ondergrondse terroristen een stuk moeilijker. Om diezelfde reden is het onder water zetten van het tunnelstelsel geen optie, nog ervan afgezien dat dit een enorme operatie zou zijn, waarbij kanalen naar de zee gegraven zouden moeten worden. 

Toch is hier een precedent voor. Tijdens de Slag om Berlijn zetten de Duitsers het metrosysteem onder hun hoofdstad onder water om te voorkomen dat het Rode Leger het zou gebruiken om het centrum te bereiken. Maar dat voorbeeld toont ook meteen de risico’s van zo’n operatie: honderden, zo niet duizenden Duitse burgers die zich in de metro hadden verschanst om de bovengrondse gevechten te ontlopen, kwamen om het leven. 

De harde waarheid luidt: het is onmogelijk het gehele tunnelnetwerk op te sporen, laat staan te vernietigen. Het zal een operatie van de lange adem worden voor de IDF, waarbij het leger één voordeel heeft. Individuele Hamasterroristen zullen het misschien maanden ondergronds kunnen volhouden, maar naarmate hun voorraden en munitie opraken en meer en meer van hen bovengronds en in de tunnels gedood worden, zal hun gevechtskracht sterk afnemen. Ook in psychologisch opzicht: een mens heeft nu eenmaal lucht en zonlicht nodig om te overleven. Zelfs ratten kunnen niet eindeloos ondergronds leven.

Foto boven: Terroristen van de Palestijnse Islamitische Jihad in een tunnel onder de stad Beit Hanun in het uiterste noordoosten van de Gazastrook, mei 2022 – © Attia Mohammad/Flash90