“Dat Woo-verzoek van The Rights Forum over connecties van Nederlandse universiteiten met Joodse en Israëlische instellingen heeft me geraakt. Dat was heel naar.” Aan het woord is scheidend voorzitster van het college van bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam, Mirjam van Praag. De BDS-club wilde weten hoe de relaties lagen tussen Nederlandse en Israëlische academische instellingen. Dat niet alleen: ook werd gevraagd naar de contacten met Nederlands-Joodse instellingen en personen, zoals het Centraal Joods Overleg en de nationaal coördinator antisemitismebestrijding Eddo Verdoner. “Gelukkig kwam ons hoofd juridische zaken meteen naar me toe en zei: ‘Dit is echt niet oké’. Alle universiteiten kregen zo’n verzoek, maar vanwege de juridische structuur van de VU hoefden wij daar niet aan mee te werken, wij zijn niet Wooplichtig. De VU is geen staatsinstelling, zoals ook de universiteit van Tilburg en de Radboud in Nijmegen dat niet zijn. Maar hoewel dat voor onze drie instellingen een joker was, wilden wij ons daar niet achter verschuilen. Het raakte mij echt persoonlijk. Het was een spanningsveld tussen juridische gronden en moreel kompas. Er is met andere universiteiten toen veel discussie gevoerd, met als resultaat dat geen enkele instelling klakkeloos aan beantwoording van die Woovragen heeft meegewerkt.”
The Rights Forum heeft het er echter niet bij laten zitten. De andere universiteiten, die wel Wooplichtig zijn, zijn door de organisatie inmiddels voor de rechter gesleept.
Twijfel
Het was slechts een van de uitdagingen waar Mirjam van Praag in haar tijd als voorzitter van het CvB voor kwam te staan. Het was al meteen raak. In 2018, op haar eerste werkdag, werd De Verrekijker ontruimd. Dat was een krakersvrijplaats op het terrein van de VU, waar studenten bijeenkomsten organiseerden. Bij een debatavond was een van de eregasten Rasmea Odeh, een Palestijnse die in Israël een levenslange celstraf uitzat voor een bomaanslag, maar in 1980 vrijkwam door een gevangenenruil. De VU was niet blij met de komst van de terroriste. Het was de directe aanleiding om De Verrekijker te ontruimen. “Nu is er op diezelfde plek een gebouw gekomen waar bijeenkomsten kunnen worden georganiseerd, met als uitgangspunt 3D: dialoog, debat en diversiteit.”
Van Praag geeft toe dat ze aan het begin van haar bestuursperiode even heeft getwijfeld: “Toen ik voorzitter werd, heb ik me afgevraagd of het verstandig was in zo’n publieke functie zo openlijk Joods te zijn. Maar die angst was onterecht. Ik heb me nooit onveilig gevoeld.” Toch waren er niet lang geleden berichten over Joodse studenten die zich op universiteiten onveilig voelden, toen onder leiding van een klein groepje SRP-studenten (‘Studenten voor rechtvaardigheid in Palestina’) werd gedemonstreerd tegen Israël. In het kielzog van het beruchte Wooverzoek hingen de betogers spandoeken op met ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ erop.
“Bij ons is het relatief rustig gebleven,” zegt Van Praag daarover. “Dat spandoek was hier binnen een paar minuten weg. Ik ben altijd onder de indruk van de sensitiviteit van onze beveiliging. We zijn meteen het gesprek aangegaan met Joodse studenten. Ik kende natuurlijk organisaties als het Cijo en Ijar. Kijk, op een universiteit horen stevige gesprekken te kunnen worden gevoerd, maar wel met regels en respect. We hebben hier veel Joodse studenten, niet alleen als gevolg van onze locatie, maar omdat we ook een instelling van religieuze oorsprong zijn. Ik heb ze meer dan eens gezegd dat het goed zou zijn als er een Joodse studentenvereniging kwam. Die hebben islamitische studenten ook. Wij willen dat ondersteunen, maar ik heb nog niet vernomen dat die er al is.”
Zelfoverschatting
De functie van bestuursvoorzitter bleek uitdagender dan gedacht: “In het begin heb ik ietwat aan zelfoverschatting gedaan. Ik vind mezelf efficiënt en kan goed delegeren, maar een universiteit is een complexe omgeving. Er is veel politiek en er zijn duizenden medewerkers, vergelijkbaar met een middelgrote gemeente. Aan de ene kant wil je bouwen, aan de andere kant komen veel belangrijke, complexe zaken bij jou op het bureau terecht.”
‘Ik heb me in deze functie nooit onveilig gevoeld’
Zo’n belangrijke zaak was corona. Ook bij de VU hakte die periode er stevig in, zeker bij de studenten. Toch heeft Van Praag goede herinneringen aan de manier waarop de problemen werden aangepakt: “We hadden meteen de instelling dat onze studenten toch moesten kunnen doorstuderen, dus de colleges gingen online. Maar door de diversiteit van onze studenten was dat niet eenvoudig. Sommigen hadden niet de mogelijkheid thuis rustig te studeren. Daarvoor hebben we oplossingen gevonden. Zo richtten we een testlocatie in zodra de regels iets werden versoepeld. Iedereen met een negatieve test kon toen het gebouw weer in.”
Ook voor tentamens en examens bedacht het management oplossingen. “Dat hebben wij dankzij onze medewerkers toch maar mooi gefikst. We hebben goed rekening gehouden met psychisch leed dat in die tijd bovenkwam. Vooral buitenlandse studenten die geen kant op konden, hadden last van eenzaamheid en depressies. Die problematiek hebben we wel degelijk serieus genomen.”
Joodse vraag
Van Praag koos er bewust voor niet nog een hele bestuursperiode voorzitter te zijn. Vorig jaar augustus meldde de econometriste al dat het haar laatste academisch jaar in die functie zou worden. “Ik vind dat je nooit ergens te lang moet blijven zitten. Bovendien wilde ik terug naar de wetenschap, het ondernemen en ook iets meer privéleven. Ik wilde meer tijd hebben om leuke dingen te doen met gezellige mensen. Ik prijs mezelf gelukkig dat mijn vrienden nog steeds mijn vrienden zijn, ook al stond die vriendschap de afgelopen jaren op een laag pitje. Mijn kinderen zijn inmiddels het huis uit, maar we doen nog veel samen. Verder zit ik graag op de racefiets, doe aan yoga, wil misschien wel weer -piano gaan spelen, koken en vooral taarten bakken.”
De problemen van studenten in coronatijd hebben we wel degelijk serieus genomen
Wat is haar favoriete gebak? Nu komt dochter Sarah binnen en komt tussenbeide: “Dat is wel een heel Joodse vraag hoor. Mijn moeder doet van alles in de wetenschap en weet ik veel, en jij vraagt wat haar favoriete recept is. Dat je dát ertussenuit pikt.” Hilariteit alom. Maar er komt toch een antwoord: “Dadeltaart,” grinnikt Mirjam, “maar eerlijk is eerlijk, dat is een recept van mijn zus.”
Leiderschap
Terug naar interessantere onderwerpen. Wat bedoelt Van Praag met ‘terug naar de wetenschap’? “Sinds 1992 doe ik met onderbrekingen onderzoek naar ondernemerschap. Dat vind ik interessanter dan onderzoek naar werken in loondienst. Ik ben nog steeds geïnteresseerd in de vraag of je ondernemerschap kunt leren. Wat is de betekenis van rolmodellen? Hoe zit het met je reputatie als je opnieuw wilt beginnen, nadat je failliet bent gegaan? Nu heb ik de afgelopen zes jaar ook inzicht gekregen in de wereld van het besturen. En als je die twee werelden met elkaar vergelijkt, zie je dat ondernemers overeenkomsten hebben met het gedrag van kinderen. Ze zijn onbevangener, nieuwsgieriger en hebben meer de instelling: je gaat op je bek, je doet er een pleister op en gaat door. Ze experimenteren meer.”
Als voorzitster zag Van Praag dat bestuurders dolgraag wat ondernemender zouden willen worden. “Dat wil ik gaan onderzoeken. We moeten het natuurlijk niet overdrijven, het moet geen gekkigheidje worden, maar ik wil serieus bekijken hoe je ook in bestuursfuncties het kind in jezelf kunt terugvinden. Zijn er rolmodellen beschikbaar? Dan heb ik het inderdaad over Pippi Langkous, een brutaal, avontuurlijk kind. Misschien klinkt het megalomaan, maar we zien allengs vrouwelijke eigenschappen de boardroom binnenkomen. Nu wil ik kijken of we kinderlijke eigenschappen de bestuurskamer kunnen binnenbrengen, bijvoorbeeld door jongeren een rol in je organisatie te geven.”
“Als lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen gaf ik een presentatie van mijn plannen. Ik heb toen collega’s gevraagd kritisch te zijn. Als het een luchtballon is, prik hem dan door. Maar ze waren voorlopig enthousiast. Zo’n onderzoek past uitstekend bij mij, het gaat over ondernemend leiderschap.”
Naast onderzoekster is Mirjam van Praag vicevoorzitster van de Anne Frank Stichting en kortgeleden trad zij toe tot de adviesraad van NCAB Eddo Verdoner. “Dat is een rechtstreeks gevolg van wat dat Wooverzoek met me heeft gedaan. Ik merkte dat mijn Joodse identiteit mij in mijn werk raakte.”
Abonneer op het NIW
