Is de tweestatenoplossing dood?

Inwoners van Amona demonstreren tegen de ontruiming van hun nederzetting. Foto: Yonathan Sindel/FLASH90

Hoewel niemand kan voorspellen hoe Donald Trumps beleid ten opzichte van Israël en het Midden-Oosten er precies uit zal zien, vieren rechtse politici in Jeruzalem nu al het einde van de tweestatenoplossing.

Het tijdperk van de Palestijnse staat is voorbij,” jubelde Naftali Bennett na Trumps overwinning. De minister van Onderwijs liet er geen gras over groeien: “We hebben de kans de structuur van het Midden-Oosten te veranderen. We moeten deze gelegenheid grijpen en handelen.” Hoewel Bennett de leden van de buitenlandse pers in Jeruzalem niet precies wilde vertellen hoe die nieuwe structuur eruit zal zien, begrepen de meesten van hen haarfijn waarover de leider van het nationalistisch-religieuze ‘Joodse Huis’ sprak: annexatie van de Westelijke Jordaanoever. Of toch in ieder geval een groot deel ervan. Bennett: “Trumps overwinning is een geweldige gelegenheid om onmiddellijk aan te kondigen dat wij het voornemen hebben het idee van een Palestijnse staat in het hart van ons land te verwerpen.”
Bennett is lang niet de enige rechtse politicus in Israël die in Trumps verkiezing een mogelijkheid ziet de lang gekoesterde droom van annexatie te verwerkelijken. Ook Knessetlid Yoav Kish (Likoed) riep vorige week op de Israëlische soevereiniteit over de Westbank uit te breiden. Minister van Binnenlandse Zaken Aryeh Deri (Shas) zag zelfs een wonder in Trumps verkiezingswinst: “We moeten echt in messiaanse tijden leven, nu alles zo fortuinlijk uitpakt voor het volk van Israel.” Hoewel premier Benjamin Netanyahu voorzichtiger is, lijkt rechts in Israël ervan uit te gaan dat Trump weinig waarde hecht aan de grenzen van 1967 als er onderhandeld moet worden over vrede met de Palestijnen.
Leden van Netanyahu’s kabinet willen nu niet langer wachten en proberen een harde lijn door te drukken, mogelijk zelfs tegen de wil van hun premier in. Vorige week woensdag nam de Knesset in eerste lezing een wetsvoorstel aan dat illegale Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever met terugwerkende kracht legitimiteit moet verschaffen. Het voorstel stamt van vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen, maar het feit dat het nu door de Knesset wordt gejaagd en – ondanks verzet van Netanyahu zelf – kans lijkt te maken definitief te worden aangenomen, wordt door experts wel degelijk gezien in het licht van het aanstaande presidentschap van Donald Trump.

Ontruiming
De oppositie is mordicus tegen het wetsvoorstel, onder meer omdat het lijnrecht ingaat tegen uitspraken van het Israëlische hooggerechtshof. Dat heeft bepaald dat er voor 25 december een begin moet worden gemaakt met de ontruiming van de illegale nederzetting Amona. De regering had geprobeerd uitstel voor de ontruiming te krijgen, maar de rechters bekrachtigden hun oorspronkelijke vonnis. Volgens de oppositie probeert de rechtse meerderheid in de Knesset nu met het wetsvoorstel het hooggerechtshof buiten spel te zetten, mét terugwerkende kracht.
Oppositieleider Isaac Herzog (Arbeidspartij) sprak al over ‘een wet uit de hel’ en beklaagde zich erover dat het parlement nu wetten wil aannemen die ‘in strijd zijn met nationaal en internationaal recht’. Ilan Gilon van Meretz vergeleek Israël met een ‘derdewereldland’ dat ‘met terugwerkende kracht misdaden probeert te rechtvaardigen’. Nog verder ging Yousef Jibrin van de (Arabische) Verenigde Lijst: “Wie meer bewijs wil zien van de wreedheid, immoraliteit en geweld van de bezetting, hoeft maar naar deze wet te kijken.”

Ilan Gilon van Meretz vergeleek Israël met een ‘derdewereldland’ dat ‘met terugwerkende kracht misdaden probeert te rechtvaardigen’

De Westelijke Jordaanoever is niet de enige plaats waar conservatieve Israëli’s hopen hun slag te slaan nu president Obama – met wie Netanyahu een moeizame relatie heeft – wordt vervangen door wat zij beschouwen als een meer Israël-vriendelijke bewoner van het Witte Huis. Meir Turgeman, locoburgemeester en hoofd van de planningscommissie van Jeruzalem, lijkt van plan de bouw van ruim zevenduizend Joodse woningen – bevroren onder Amerikaanse druk – in het oostelijk deel van de stad vlot te trekken. Het gaat hierbij om drieduizend huizen in Gilo, 2600 in Givat Hamatos en 1500 in Givat Shlomo. Turgeman kwam vorige maand in opspraak toen hij de Palestijnse bewoners van Oost-Jeruzalem met dieren vergeleek.
Betekent Trumps verkiezing het einde van de tweestatenoplossing? Oud-CIDI-directeur Ronny Naftaniel vraagt zich af of het zo’n vaart zal lopen en wijst erop dat het team dat het buitenlandbeleid van de nieuwe president gaat vormen nog niet ingevuld is: “De belangrijkste kandidaat voor de post van minister van Defensie [generaal b.d. James Mattis] ziet de nederzettingen als een groot obstakel op de weg naar vrede.” Mattis is inderdaad een voorstander van de tweestatenoplossing, al lijken niet al Trumps adviseurs deze opvatting met hem te delen. Jason Greenblatt, volgens sterke geruchten de toekomstige Midden-Oostengezant van de president-elect, zei vorige week nog dat Trump de nederzettingen juist ‘niet als een obstakel voor vrede ziet’.
Veel zal afhangen van de rol die Trumps naaste adviseur en schoonzoon, de conservatief Joodse Jared Kushner, wil spelen. Maar tot nu toe houdt deze zijn kaarten dicht aan de borst. Trump zou deze week tegen verslaggevers van de New York Times hebben gezegd ‘dolgraag vrede tussen Israël en de Palestijnen te willen stichten’. En tegen de Wall Street Journal zei hij: “Dat is de ultieme deal. Als iemand die deals maakt, zou ik dat graag willen doen… de deal die niet gemaakt kan worden, het doen voor de mensheid.” Trump zou volgens de Times-journalisten hebben gezegd dat Kushner de man is die hem daarbij kan helpen.

Trump en Netanyahu spraken elkaar in New York op 25 september j.l. Foto:: Kobi Gideon/FLASH 90

Apartheidsstaat
Kan Trump slagen waar Obama faalde? “De tweestatenoplossing is en blijft de enige oplossing voor vrede en veiligheid in Israël,” meent Ronny Naftaniel. “Het alternatief, de annexatie van Judea en Samaria, is ondenkbaar. Als je dat doet, geef je of de Palestijnen die er wonen geen stemrecht en dan krijg je een apartheidsstaat, of ze worden Israëlische burgers met stemrecht en hebben dan meteen een meerderheid in het parlement,” zegt Naftaniel. En: “Religieus bevlogen rechts heeft daar misschien geen moeite mee, hoe een annexatie democratisch moet worden geregeld, interesseert ze geen fluit. Maar anderen, ook binnen Likoed, zien daar wel degelijk een groot problemen in.”
Maar een tweestatenoplossing zou er best eens anders uit kunnen zien dan Europeanen en Amerikanen zich dat voorstellen, meent de voormalige voorman van het CIDI: “Wat Avigdor Lieberman heeft voorgesteld, het etnisch scheiden van Joden en Palestijnen, zou – hoe negatief dat ook klinkt – op termijn weleens de oplossing kunnen blijken te zijn. Je ziet het overal in het Midden-Oosten, de door het Westen getrokken grenzen werken niet en staten vallen uiteen langs etnische scheidslijnen.” Om eraan toe te voegen: “Hoe zuur dat ook is voor de Palestijnen die nu in Israël wonen en het daar veel beter hebben dan zij het ooit onder Abbas kunnen krijgen.” Naftaniel gelooft nog steeds in de tweestatenoplossing, met of zonder Donald Trump: “Israël heeft geen druk nodig om tot een regeling te komen, dat komt van binnenuit. Als het in Israëls belang is, zal gebied worden opgegeven. Desnoods unilateraal.”