Is er leven na Abbas?

Demonstranten in de Gazastrook verbranden een portret van Mahmoud Abbas. Foto: Abed Rahim Khatib/FLASH90

Na zijn spoedopname eind juli is de gezondheidstoestand van de 82-jarige Palestijnse leider onderwerp van heftige speculaties. De vraag wie Mahmoud Abbas zal opvolgen is urgenter dan ooit.

Het was slechts oververmoeidheid, liet woordvoerder Nabil Abu Rudeineh geruststellend weten. Zijn baas, de president van de Palestijnse Autoriteit (PA) Mahmoud Abbas, was in blakende gezondheid. Maar reken er maar op dat in de top van het Israëlische veiligheidsapparaat, vanuit de regering en Knesset in Jeruzalem, en door de Arabische buurstaten met argusogen wordt gekeken naar de dans om Abbas’ opvolging. Niemand heeft immers het eeuwige leven.
Abu Mazen (veel Arabieren gebruiken een kunya, een honoraire bijnaam, Abu, ’vader van’, en dan de naam van een zoon of dochter) werd tot eind vorige maand gezien als gezond voor zijn leeftijd. Dit ondanks prostaatkanker en het feit dat Abbas een kettingroker is. Maar de kanker werd succesvol behandeld en onlangs stapte de Palestijnse dictator – hoe anders moet je een leider betitelen die in het dertiende jaar van zijn vierjarige ambtstermijn zit, weigert verkiezingen te houden voor zijn (of enig ander significant politiek) ambt, en geen enkele vorm van parlementaire controle duldt – over op e-sigaretten.
De vraag wat er in de top van de PA gebeurt na zijn dood is extra urgent, omdat een fysiek zwakke Mahmoud Abbas mogelijk niet in staat zal zijn een aanval op zijn positie te weerstaan. Deze lijkt nu te worden voorbereid door een opvallende coalitie. Mohammed Dahlan, de in onmin geraakte voormalige Fatah-veiligheidschef van Gaza, is de favoriet van Egypte voor Abbas’ opvolging, en heeft er recent een machtige en onverwachte bondgenoot bijgekregen: Hamas. Dit is verbazingwekkend, Dahlan was jarenlang de grote vijand van Hamas in Gaza en voerde er voor de machtsovername van de terreurbeweging in 2007 een waar schrikbewind tegen haar leiders en activisten.

Corruptie
In 2010 werd Dahlan door Abbas en het leiderschap van de PA beschuldigd van corruptie en vluchtte naar de Verenigde Arabische Emiraten. Maar juist omdat hij niet meer tot de Fatah-top behoort, is hij aanvaardbaar voor de Hamas-leiding. En nu Qatar de geldkraan naar Gaza langzaam lijkt dicht te draaien, neemt de invloed van de Emiraten, waar Dahlan tijdens zijn ballingschap veel vrienden heeft gemaakt, in de strook alleen maar toe. Met steun van Egypte, de rijke Golfstaten en Hamas zal het lastig worden voor de Fatah-leiding en een kwakkelende Abu Mazen een leiderschapsoffensief te weerstaan.
Niet dat Dahlan populair is onder de Palestijnse bevolking, volgens een uitgebreide peiling van het Palestinian Center for Policy and Survey Research (PSR) ziet slechts 7 procent hem als Abbas’ opvolger. Aan de andere kant wil tweederde (en in de Gazastrook zelfs driekwart) van de Palestijnen dat Abbas zelf zo snel mogelijk zijn ambt opgeeft. En als er nu presidentsverkiezingen werden gehouden met Abbas als kandidaat om zichzelf op te volgen en met als tegenstander Hamas-leider Ismael Haniyeh, zouden deze twee ongeveer evenveel stemmen krijgen. Het politieke proces zit muurvast, de Palestijnen zijn tot op het bot verdeeld, Gaza en de Westelijke Jordaanoever lijken steeds verder uiteen te drijven en het sombere vooruitzicht van een bloedige burgeroorlog tussen Hamas en Fatah na Abbas’ overlijden, lijkt een steeds realistischer scenario te worden.

Het sombere vooruitzicht van een bloedige burgeroorlog tussen Hamas en Fatah na Abbas’ overlijden, lijkt een steeds realistischer scenario te worden

Uit de PSR-peiling blijkt dat er slechts één politicus een kans maakt als Abbas’ opvolger de Palestijnen enigszins te herenigen: Marwan Barghouti. In een verkiezingsstrijd zou hij zowel Haniyeh als Abbas verslaan, en hij is de enige politicus die door meer dan een derde van de Palestijnen wordt genoemd als nieuwe leider van de PA. Er is echter een klein probleem met Barghouti’s kandidatuur: hij zit momenteel vijf opeenvolgende levenslange gevangenisstraffen uit in een Israëlische gevangenis.

Haat
Nu is detentie door de Israëli’s niet bepaald nadelig voor een Palestijnse politieke carrière, integendeel, in de lijst van Abbas’ opvolgers (zie kader) is er nauwelijks een te vinden die niet op enig moment de binnenkant van een Israëlische cel heeft gezien. De meeste Palestijnen zien haat jegens de Joodse staat als een voorwaarde voor het leiderschap en een veroordeling wegens terrorisme als een eretitel. (Abu Mazen werd en wordt in dat opzicht als gematigd gezien, al publiceerde hij in 1984 een boek, getiteld De andere kant: de geheime relatie tussen nazisme en zionisme, waarin hij moord op zes miljoen Joden tijdens de Holocaust een ‘mythe’ en een ‘leugen’ noemt).
Barghouti’s haat tegen Israël is the real deal: in 2004 werd hij veroordeeld voor maar liefst vijf moorden (voor 21 andere werd hij vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs). In zekere zin spreekt zijn lange gevangenisstraf nu in Barghouti’s voordeel, hij heeft nooit de kans gekregen zich schuldig te maken aan de schokkende zelfverrijking die het leiderschap van de PA kenmerkt en die haar door het Palestijnse volk zo wordt kwalijk genomen (volgens PSR zien de Palestijnen corruptie als een groter probleem dan armoede en werkeloosheid, en zelfs als erger dan de Israëlische bezetting en de bouw van Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever!).
De vraag is of de internationale gemeenschap zal aanvaarden dat de Palestijnen worden geleid door een veroordeeld terrorist. Een nog groter probleem is van praktische aard: als Israël weigert Barghouti vrij te laten, hoe moet deze dan de Palestijnse Autoriteit leiden? Hoe kan hij onderhandelen met de regering in Jeruzalem vanuit zijn cel? En zal de Joodse staat daar bereid toe zijn? Die kans lijkt bijzonder klein, dus zal Fatah na Abbas’ dood met een ander plan op de proppen moeten komen. Volgens experts zou dat kunnen liggen in een gedeeld leiderschap van twee van Abu Mazens vertrouwelingen: naar buiten toe zal PA-onderhandelaar Saeb Erekat de Palestijnen vertegenwoordigen, terwijl inlichtingenchef Majid Faraj intern aan de touwtjes trekt. Een ideale situatie lijkt dat niet, zeker niet onder druk van buitenlandse geldschieters, Hamas in Gaza en met de ‘gedroomde’ kandidaat achter Israëlische tralies. De Palestijnen zullen wanneer Abbas overlijdt niet vijfmaal levenslang kunnen wachten tot zij weer een leider hebben.

De kandidaten

Marwan Barghouti (58). Verreweg de populairste kandidaat onder de Palestijnen. De vraag is of Israël en de internationale gemeenschap een veroordeeld terrorist als leider van de PA zullen aanvaarden. En of Barghouti in de praktijk in staat zal blijken vanuit zijn cel de Palestijnen te leiden.

Mohammed Dahlan (55). De voormalige Fatah-veiligheidschef in Gaza is een aartsvijand van Abbas én Hamas, omdat hij de terreurbeweging met grof geweld bestreed. Toch maakt de balling (woonachtig in de Verenigde Arabische Emiraten) een goede kans als favoriete kandidaat van Egypte, wat hem opvallend genoeg inmiddels weer acceptabel maakt voor Hamas.

Saeb Erekat (62). Volgens veel waarnemers zal de Palestijnse hoofdonderhandelaar na Abbas’ dood de PA als tussenpaus leiden. Maar opgelet, tussenpausen hebben er een handje van langer aan het bewind te blijven dan verwacht en Erekat heeft daar de leeftijd voor, al lijdt hij aan een gecompliceerde longziekte en had hij in 2012 een hartaanval – Abbas zou de twintig jaar jongere Erekat zelfs kunnen overleven.

Majid Faraj (54). Als chef van het belangrijke Palestijnse inlichtingenapparaat wordt de generaal-majoor gezien als naaste vertrouweling en rechterhand van Mahmoud Abbas. Deze positie maakt hem wellicht tot de belangrijkste kandidaat voor het leiderschap van de PA, vooral naarmate Abu Mazens gezondheid verslechtert en hij steeds meer van de relatief jonge Faraj afhankelijk raakt.

Nasser al-Qudwa (64). Na een conflict met Abbas verdween deze Palestijnse topdiplomaat (oud-PLO-ambassadeur bij de VN, oud-minister van Buitenlandse Zaken van de PA) van het politieke toneel en diende op verschillende posities bij de Verenigde Naties. Eén belangrijke troef heeft Al-Qudwa achter de hand: hij is de neef van Yasser Arafat.

Ismail Haniyeh (54). De enige kans die de huidige Hamas-leider heeft op het Palestijnse leiderschap is als er een enigszins vrije verkiezing voor dit ambt komt na Abbas’ overlijden. Weinig experts verwachten dat dit zal gebeuren.