De reacties op president Trumps erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël lopen internationaal sterk uiteen. Wat opvalt: veel Arabische landen reageren gematigd, maar moslimextremisten in Europa zijn furieus.
Het besluit van de Amerikaanse regering Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van de staat Israël en – op termijn – hun ambassade van Tel Aviv naar die stad te verplaatsen, werd praktisch unaniem veroordeeld
in het Midden-Oosten en de islamitische wereld. Desondanks zijn er belangrijke nuanceverschillen te herkennen in retoriek en mogelijke consequenties. Want waar Turkije –en Iran reageerden met (diplomatiek) wapengekletter, waren de reacties uit de hoofdsteden van de andere twee regionale grootmachten – Egypte en Saoedi-Arabië – opvallend mild.
Van de officiële kwalificaties vanuit het koninklijk paleis in Riyad – ‘ongerechtvaardigd’ en ‘onverantwoordelijk’ – zal niemand in Washington of Jeruzalem wakker liggen. En er worden weinig concrete stappen verwacht naar aanleiding van het driehoeksoverleg dat de Palestijnse leider Mahmoud Abbas, de Jordaanse koning Abdullah en de Egyptische president Al-Sisi (wiens ‘Egypte betreurt Trumps beslissing’ het Midden-Oosten niet bepaald in vuur en vlam zette) maandag in Caïro voerden. Natuurlijk, het Jordaanse parlement stond op zijn achterste benen en benoemde zelfs een commissie die alle vredesovereenkomsten met de Joodse staat kritisch tegen het licht zal houden. Maar ook die stap is grotendeels symbolisch – de koning en niet het tandeloze parlement in Amman gaat over het buitenlandbeleid van Jordanië.De waarheid is dat de Arabische landen om uiteenlopende redenen geen vuist tegen Israël en de VS kunnen of willen maken.
Loop het rijtje traditionele vijanden van Israël maar na. Syrië: militair en diplomatiek geen schim van wat het was vóór de bloedige burgeroorlog die het land al ruim vijf jaar teistert. Voor Irak geldt hetzelfde, bovendien: hoe kan Bagdad op hoge poten de Palestijnse zaak verdedigen als het zelf niet bereid is de Koerden een eigen staat te gunnen? Libanon is als vanouds hopeloos verdeeld en staat aan de rand van een eigen burgeroorlog tussen door Saoedi-Arabië gesteunde soennieten en de sjiieten die de as Hezbollah- Assad-Iran dienen. Jordanië is militair een non-entiteit waarin de koning blij is als hij zijn eigen Palestijnse meerderheid in toom kan houden. En Egypte heeft enorme politieke, militaire en economische belangen bij een zo goed mogelijke relatie met Washington en – gezien de niet bepaald florissant verlopende strijd tegen IS in de Sinaï – zelfs met Israël.
De afstand is dik 7500 kilometer, maar de minister van Defensie van Maleisië liet weten dat zijn leger klaar is een rol te spelen in het conflict
Verzwakte machtspositie
De economische grootmacht Saoedi-Arabië zit nog het minst op onrust in het Heilige Land te wachten. Het ziet de Joodse staat als machtige bondgenoot in de strijd om de islamitische hegemonie met concurrent Iran. Israël doet wat de Saoedi’s zich militair niet kunnen veroorloven: met lucht- en raketaanvallen de macht van Hezbollah en Iran in Syrië in toom houden. Het contrast met Riyads eigen onsuccesvolle luchtcampagne in Jemen is schrijnend. Als het tot een grootschalig treffen komt tussen Saoedi’s enerzijds en Iran en Hezbollah anderzijds zal Israëlische hulp hard nodig kunnen blijken. Datzelfde geldt voor steun uit Washington, de reden waarom de Saoedi- Arabië zo voorzichtig president Trumps Jeruzalem- besluit bekritiseert. Bovendien hebben de Amerikanen vanwege hun eigen opgevoerde productie de Saoedische olie minder nodig dan ooit, waardoor ook economisch de Arabische machtspositie is verzwakt. Er doen inmiddels zelfs verhalen de ronde dat de Saoedi’s Abu Dis, een Arabische buitenwijk op een paar kilometer ten oosten van het centrum van Jeruzalem, als alternatieve Palestijnse hoofdstad hebben voorgesteld
Na de aanslag op de Zweedse synagoge, vroeg de Leidse migratie-hoogleraar Leo Lucassen zich af of Trump er al zijn excuses voor heeft aangeboden
De woede van Erdogan
Hoe verder van de Israëlische hoofdstad, hoe feller de reacties in de islamitische wereld. Honderden (hoewel je ook zou kunnen zeggen: ‘slechts’ honderden) woedende betogers verbrandden Amerikaanse vlaggen en beeltenissen van Trump en premier Netanyahu in de straten van de Iraanse hoofdstad Teheran. De overbekende slogans waren niet van de lucht: ‘Dood aan Amerika’, ‘Dood aan Israël’ en ‘Al-Quds [de Arabische naam voor Jeruzalem] is van de moslims’. Van Rabat tot Jakarta werd tegen Israël en de VS gedemonstreerd. De minister van Defensie van Maleisië – en dit is geen grap – liet weten dat zijn leger ‘klaar is’ een rol te spelen in het conflict. Wat die rol precies moet zijn en hoe zijn troepen de dik 7500 kilometer tussen Jeruzalem en Kuala Lumpur denken te overbruggen, vertelde de minister er niet bij.
Maar de misschien wel felste reactie kwam uit Turkije, waar president Recep Tayyip Erdogan de VS een ‘partner in het bloedvergieten’ noemde. Israël moest het doen met benamingen als ‘kindermoordenaar’ en ‘terreurstaat’. “Wij zullen Jeruzalem niet opgeven en aan de bezetter laten,” liet Erdogan weten. Het kwam hem op een harde terechtwijzing van Benjamin Netanyahu te staan. “Ik ben het niet gewend lesjes in moraliteit te krijgen van iemand die Koerdische dorpen bombardeert, journalisten opsluit, Iran helpt bij het ontlopen van internationale sancties en die terroristen helpt onschuldigen te vermoorden,”
reageerde de Israëlische premier. In Jeruzalem en de Palestijnse gebieden kwam het tot gewelddadige protesten, al leken deze al na enkele dagen goeddeels te zijn uitgewoed. De jihadistische Nasser Salah Eddine Brigades vuurden vanuit de Gazastrook raketten af op Israëlische burgerdoelen (wat de Volkskrant in een kop samenvatte als ‘onlusten door uitspraak Trump’). Israël hield terreurbeweging Hamas verantwoordelijk en sloeg terug met luchtaanvallen – vier personen, onder wie tenminste twee Hamas-leden, kwamen hierbij om het leven.
‘Een rode lijn is overschreden’
Intussen heeft Mahmoud Abbas zijn ontmoeting met de Amerikaanse vicepresident Mike Pence afgezegd omdat de VS een ‘rode lijn’ zou hebben overschreden. De twee zouden later deze maand met elkaar spreken in Bethlehem, tijdens het bezoek van Pence aan het Heilige Land. De vicepresident zelf noemde Abbas’ besluit ‘ongelukkig’ en liet weten zich te verheugen op zijn geplande gesprekken met premier Netanyahu en president Al-Sisi. “Het is jammer dat de Palestijnse Autoriteit opnieuw wegloopt van de mogelijkheid de toekomst van de regio te bespreken,” zei Pences woordvoerder Alyssa Farah tegen FoxNews.
Opvallend was het geweld van moslimextremisten in Europa na Trumps aankondiging. Naast de aanval op restaurant HaCarmel in Amsterdam – volgens de hoofdstedelijke D66-baas Reinier van Dantzig de schuld van de Amerikaanse president zelf – kwam het in Zweden en Duitsland tot antisemitische incidenten. In Malmö riepen zo’n tweehonderd demonstranten op ‘op Joden te schieten’. Dinsdag werd aan die oproep gehoor geven, zij het niet letterlijk, toen onbekenden molotovcocktails wierpen naar een kapel op de Joodse begraafplaats van de stad.
Molotovcocktails in de sjoel
Nog erger ging het toe in Gothenburg, waar na een soortgelijke demonstratie gemaskerde mannen een synagoge aanvielen met brandbommen. Twintig tot dertig kinderen en hun ouders die in de synagoge waren, vluchtten de kelder in. De molotovcocktails zorgden voor een felle brand op de binnenplaats van de sjoel, maar de regen won het al snel van de vlammen waardoor de schade meeviel en er niemand gewond raakte. Drie mannen zijn inmiddels gearresteerd door de Zweedse politie in verband met de aanslag (naar aanleiding waarvan de Leidse migratie-hoogleraar Leo Lucassen een ‘Van Dantzigje’ deed door zich af te vragen of Trump er al zijn excuses voor had aangeboden).
In Berlijn, op een steenworp afstand van het Holocaustmonument van die stad, verbrandde een duizendtal islamitische demonstranten Israëlische vlaggen en dreigde met een nieuw ‘Khaybar’, refererend aan de veldslag in 628 waarbij de profeet Mohammed een Joodse stam op het Arabische schiereiland overwon. Berichten dat de mislukte terreuraanslag van maandag in New York, waarbij een immigrant uit Bangladesh zijn eigen edele delen met een pijpbom opblies, een direct gevolg van Trumps besluit waren, bleken incorrect. De dader was een IS-sympathisant die een aanslag wilde plegen vanwege Israëls recente luchtaanvallen op Hamas in Gaza.
De Europese Unie keurde bij monde van buitenlandcommissaris Federica Mogherini de Amerikaanse beslissing af. Maar tot een unanieme veroordeling kwam het niet omdat Tsjechië en Hongarije dwarslagen. Mogherini waarschuwde voor nog ‘donkerdere tijden’, maar Praag en Boedapest lieten weten Trumps besluit te steunen en ervoor open te staan ook hun ambassades van Tel Aviv naar de Israëlische hoofdstad te verplaatsen. De Tsjechen kondigden aan Jeruzalem als zodanig te erkennen, zij het slechts het westelijk deel van de stad, wat Rusland al in mei van dit jaar deed.
SGP’er Voordewind wees er fijntjes op dat ook Clinton, Bush en Obama hadden aangekondigd Jeruzalem als hoofdstad te willen erkennen
Ondertussen in Den Haag
De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Halbe Zijlstra (VVD), vindt Trumps besluit ‘onverstandig en contraproductief’, schrijft de website van de NOS. Zijn partijgenoot Han ten Broeke lijkt het slechts gedeeltelijk met de minister eens. Volgens de VVD-buitenlandwoordvoerder is Jeruzalem wel degelijk de hoofdstad van Israël, ‘dat is gewoon een feit’. Wel vindt Ten Broeke het ‘onverstandig’ dit nu diplomatiek te erkennen: “De prijs voor de vredesbesprekingen moet je niet bij voorbaat weggeven.”
In de Tweede Kamer lopen de scheidslijnen parallel met de stemming van 22 november over een motie van de PVV Jeruzalem als hoofdstad van Israël te erkennen. (Iets dat Nederland gewoon deed tot 1980, toen Den Haag onder Arabische druk de ambassade naar Tel Aviv verplaatste.) Voor die motie stemde een minderheid van PVV, SGP, ChristenUnie en Forum voor Democratie, de rest van de Kamer was tegen. CU-leider Joël Voordewind wees zijn medepolitici er fijntjes op dat ook Trumps voorgangers Clinton, Bush en Obama hadden aangekondigd Jeruzalem als hoofdstad te erkennen. En SGP-voorman Kees van der Staaij zette uiteen dat de stad eerst heilig was voor de Joden, daarna voor de christenen en pas veel later voor moslims: “Ons past als religies die daarna gekomen zijn een beetje bescheidenheid ten opzichte van de Joodse aanspraak.”
Abonneer op het NIW
