Oostzaan, een zelfstandige gemeente tegen de noordgrens van Amsterdam, is een dorp met veel groen, met lintbebouwing tussen weilanden en bekend door natuurgebied het Twiske. Een plaats waarvan je je bijna niet kunt voorstellen dat hij zo dicht bij de hoofdstad ligt: met de auto sta je binnen tien minuten achter het Centraal Station. De bewoners waren er eeuwenlang sterk naar binnen gekeerd, wat tot uiting komt in het feit dat het nog altijd een zelfstandige gemeente is, niet aangesloten bij de nabijgelegen gemeente Zaanstad.
De plaats kent een historisch gegroeide tweedeling. Bewoners waren er van oudsher ofwel communist, ofwel streng gereformeerd. In de oorlog werd er volop gesmokkeld en vonden veel Joden er een onderduikadres. Van een duidelijke tweedeling is nog steeds sprake, hoewel de laatste jaren behoorlijk veel import is binnengekomen. Bij landelijke verkiezingen scoort de PVV er altijd opvallend hoog. Als de partij zou meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen, zou zij meteen de grootste in het dorp zijn.
Verscheidene burgemeesters hebben de pijp vroegtijdig aan Maarten gegeven, de onderlinge verhoudingen lagen volgens hen te gecompliceerd. Marvin Polak heeft de baan nu sinds een jaar: “Een prachtige functie, maar het is waar, het is een lastig dorp.” En dan is Marvin nog Joods ook, voor zover bekend zelfs de enige Joodse burgemeester die ons land op dit moment rijk is – is dat niet zo, dan zien wij ons graag gecorrigeerd. Tegen de term heeft hij wel bezwaren: “Ik ben een burgemeester die toevallig Joods is,” merkt hij tijdens dit interview een paar keer op.
Speelveldjes
Polaks politieke carrière begon als raadslid voor de VVD in Uithoorn, waar hij vervolgens wethouder werd. Niet zonder succes: een van zijn wapenfeiten was het doortrekken van de tramlijn die van Amsterdam Station-Zuid naar Amstelveen loopt. “Die loopt straks door naar Uithoorn Centrum, de werkzaamheden zijn nu in volle gang.”
Daar ging een leven aan vooraf. Afkomstig uit een Joods NIHS-gezin, dat in de dagelijkse praktijk als liberaal middenstandsgezin leefde, was hij enige tijd hoofd van jeugdorganisatie Tikwatenoe. Na de luchtvaartschool werd hij piloot bij Ryan Air: “Piloot zijn is prachtig, maar Ryan Air is een vreselijk bedrijf.” Hij kon een overstap maken naar Transavia: “Maar daar zou ik pas een jaar later terecht kunnen. Dat gat moest toch gevuld worden. Zo begon ik met een vriend een IT-bedrijf in automatisering voor blinden en slechtzienden. Na een jaar vond ik dat zo leuk dat ik ben gebleven.”
Lid van de VVD werd hij toen Frits Bolkestein nog een grote rol in de partij speelde: “Ik was net vader geworden en in Uithoorn hadden ze het onzalige plan opgevat tal van speelveldjes te verwijderen. Nota bene in een gemeente met zoveel gezinnen met jonge kinderen. Ik wilde niet aan de zijlijn blijven staan.” Na acht jaar in de raad werd hij gevraagd als wethouder: “Ik heb het in één nacht besloten. Ik wilde iets voor de gemeenschap doen, tikoen olam is mij met de paplepel ingegoten. Ik heb mijn bedrijf verkocht en toen was ik dus wethouder, een functie die ik omschrijf als een fantastische hondenbaan.”
Valse start
Polak bleef vier jaar aan als wethouder en kreeg na de verkiezingen de vraag of hij nog een termijn door wilde. “Maar ik was twee jaar daarvoor gescheiden, had een groot deel van de zorg voor mijn kinderen en die belangrijke taak vond ik moeilijk te combineren met alle raadsvergaderingen. Intussen wist ik dat de man die mijn bedrijf had gekocht, zich op andere zaken wilde gaan richten. Of ik niet opnieuw directeur wilde worden? Dat heb ik nog drie jaar gedaan. Intussen kreeg ik een nieuwe relatie en werden de kinderen (ze zijn inmiddels 18, 16 en 14, red.) zelfstandiger. Een coach vond dat ik thuishoorde in de politiek. Was burgemeester niet iets voor me? Ik heb twee sollicitatiebrieven gestuurd en bij een van die twee was het meteen raak: het werd Oostzaan.”
Het was een valse start. Op de dag dat Polak werd voorgedragen, kwam het nieuws naar buiten dat zijn Twitteraccount was uitgeplozen. Er waren berichten aangetroffen die hij jaren geleden had gedeeld: een van Leon de Winter en een van Thierry Baudet. “Dat had te maken met een tweet van BDS, die was gedeeld door GroenLinks. Ik was daar pissig over.” De GL-fractie in Oostzaan was in alle staten: als ze dat hadden geweten, waren ze nooit met zijn aanstelling akkoord gegaan. “Die waren even vergeten dat ik in Uithoorn acht jaar lang met GroenLinks in een coalitie had gezeten. De zaak kwam zelfs landelijk in het nieuws. Ik zou niet verbindend zijn en extreemrechtse ideeën hebben. Ik heb mij even afgevraagd of ik mij niet moest terugtrekken. Maar de andere partijen en de commissaris van de Koning stonden achter me. Dus ben ik aan de slag gegaan.”
Nieuwe tweedeling
Nu zijn we een jaar verder: “Er was me van tevoren ingefluisterd dat Oostzaners een bijzonder volkje zijn. Ze hebben een groot sociaal hart, maar het gaat er af en toe heftig aan toe. Ik zie weinig vergevingsgezindheid, het is inderdaad een gemeente van extremen. Hoe houd je iedereen bij elkaar? Dat is soms best een worsteling. Ik moet boven de partijen blijven staan en vooral mijn eigen waarden in ere houden. Als ik ergens van overtuigd ben, kan ik stug doorgaan en wil ik me niet laten afleiden. Daarnaast vertrouw ik erop dat je de grote schreeuwers altijd hoort, genuanceerdere stemmen bijna nooit. Stoïcijns mijn pad volgen is daarom het devies, ik moet mezelf in de spiegel kunnen blijven aankijken. Ik weet dat de wethouders en raadsleden er net zo over denken. Het valt me trouwens op dat een aantal Joden in het dorp is neergestreken, zoals Edwin Stokvis, voorzitter van het JBO. Hij is hier ook commissielid voor de VVD.”
Tijdens de lockdown ontdekten veel Amsterdammers het Oostzaanse groen: “Heel Amsterdam ging massaal het Twiske in en wie een tuintje wilde, trok hier ook naartoe. De prijzen hier doen inmiddels niet onder voor de Amsterdamse. Oude Oostzaners zien dat als een slechte ontwikkeling. Die vinden dat alles wordt opgekocht door mensen die ’s morgens naar Amsterdam vertrekken en ergens in de avond terugkomen, zonder verdere binding met het dorp. Dat is eigenlijk de nieuwe tweedeling hier. Daarnaast houdt de provincie verdere bouw in het dorp tegen, waardoor ook hier het aantal te koop staande woningen schaars is. Het mooie van mijn functie is wel dat ik een verschil kan maken in het dorp. Mensen zijn echt blij als je op hun 50- of 60-jarig huwelijksfeest komt.”
Verwaterd
Komt hij in zijn functie antisemitisme tegen? “Nee, in ieder geval niet recht in mijn gezicht. Maar mijn opvoeding, met aandacht voor de Joodse tradities en waarden, voor tikoen olam, speelt wel mee in mijn besluitvorming. Ik ben de derde generatie, mijn vader is van 1947. Hij is een schoolvoorbeeld van de tweede generatie. Ik heb mijn oma en opa’s goed gekend en hun verhalen meegekregen. Mijn opa van vaders kant is gevlucht tijdens een dodenmars, mijn oma van vaderskant werd door de Russen bevrijd in Auschwitz. De familie van mijn moeder zat in de onderduik. Kortgeleden is over hun verhaal nog een toneelstuk opgevoerd in Alphen aan den Rijn, Aan de Willemsstraat heette het. Dat was heel emotioneel.”
“Mijn opa van moeders kant is geïnterviewd voor het Spielbergproject. De 4 meiherdenking is belangrijk voor me. Ik vind dat het doel ervan, de groep om wie het moet gaan, erg is verwaterd. Ik heb lang nagedacht wat ik hier op de afgelopen herdenking zou vertellen. Het werd het verhaal van mijn opa van vaders kant. Ik hou in die herdenking mijn eigen lijn aan. Voor mij moet die gaan over de slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog en daarachter zet ik een grote punt.”
Mooie vooruitzichten zijn er ook. Binnenkort staat Marvin Polak met zijn vriendin Canalit Golt onder de choepa.
Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
