Shlomo Sand (c) Olivia Grabowski-West
De omstreden Israëlische professor Shlomo Sand van de Tel Aviv University was deze week in Amsterdam om zijn stelling te verdedigen: het Joodse volk bestaat niet. „Een Irakese vluchteling in Israël begrijpt niets van Woody Allen.”
Ah, een echte Israëlische naam,” zegt Shlomo Sand als ik me met mijn voornaam voorstel. „Maar let op: geen Joodse naam.” De toon voor het gesprek is gezet. Het verdedigen van het onderscheid tussen Joods en Israëlisch is het levenswerk geworden van Shlomo Sand. Hij spreekt er met veel enthousiasme over, soms op het bezetene af. Sand was deze week in Amsterdam om een lezing te geven in debatcentrum De Nieuwe Liefde, naar aanleiding van zijn eerste boek, The Invention of the Jewish People (2008). Hierin poneert hij de stelling, net als in de opvolger The Invention of the Land of Israel en het recente How I Stopped Being A Jew, dat hét Joodse volk niet bestaat. Vooral het eerste boek, dat een internationale bestseller werd, was een knuppel in het Israëlische hoenderhok. In Nederland trapte in 2007 (toen nog) prinses Máxima tegen het zere been met haar opmerking dat ‘de’ Nederlander niet bestaat. Maar in Israël zou Sands conclusie betekenen dat het bestaansrecht van Israël als Joodse staat op losse schroeven komt te staan. Het Joodse volk, betoogt Sand, is net als het Duitse volk of het Nederlandse volk een 19e-eeuws construct, ontstaan vanuit een behoefte aan nationale identiteit. „Er bestaat wel een Israëlisch volk,” zegt Sand. „Een groep mensen die een taal, een cultuur en een geschiedenis delen. En er bestaat een Joodse religie. Maar een Joods volk? Nee.” Ook het bestaan van ‘de’ Joodse cultuur ontkent hij. „Irakese vluchtelingen in Israël begrijpen de humor van Woody Allen niet. En wat is Joodse cuisine? Falafel en choemoes zijn oorspronkelijk Arabisch. Er bestaat misschien zoiets als Jiddisje, sefardische of Jemenitisch- Joodse cultuur, maar geen homogene Joodse cultuur.”
Mythe
Shlomo Sand, in 1946 in Oostenrijk geboren, is van huis uit als historicus gespecialiseerd in Frans intellectualisme, filmwetenschap en de opkomst van het nationalisme. Zijn ouders waren Pools-Joodse communisten die in 1948 naar Israël vluchtten, zelf beweert hij zijn links-radicale veren te hebben afgeschud. Zo’n twaalf jaar geleden besloot hij zich toe te leggen op de Joodse geschiedenis. „In Israël wordt de Bijbel als geschiedenisboek gezien. Toen ik jong was, was ik er ook van overtuigd dat de Joden vanuit Egypte naar het Beloofde Land waren gekomen. Ook geloofde ik dat ze door de Romeinen waren verdreven, tot aan Moskou waren gekomen, rechtsomkeert hadden gemaakt en Israël hadden gesticht. Ik was geschokt toen ik erachter kwam dat dit allemaal mythes zijn, geen geschiedenis. Het is archeologisch niet aan te tonen. Ik was aanvankelijk bang erover te publiceren, vooral vanwege de reactie van mijn collega’s. Maar ik dacht, ik kan mijn hele leven lesgeven en mooie onderscheidingen krijgen, of ik kan iets schrijven dat echt belangrijk is, en meer waarheid bevat dan andere boeken. Bij het schrijven van het eerste hoofdstuk zocht ik naar historisch materiaal over de verdrijving van Joden na de verwoesting van de Tweede Tempel. Ik heb niet één wetenschappelijk boek gevonden waarin dat beschreven staat. Waarom niet? Omdat het niet gebeurd is!” Dat het niet kan worden aangetoond, betekent niet dat het niet gebeurd is. „Nee, maar als mensen een mythe blijven herhalen, maakt het dat ook niet waar. Als iemand kan bewijzen dat ik het bij het verkeerde eind heb, verbrand ik al mijn boeken en neem ik ontslag als hoogleraar. Na de ontdekking dat de Joden nooit uit Palestina zijn verdreven kwamen er twee vragen op. Ten eerste: wat is er na de verwoesting van de Tempel gebeurd met de Joden in Palestina? Ik kwam tot de conclusie dat sommigen zijn overgegaan tot het christendom, maar de meesten hebben zich rond de 7e eeuw bekeerd tot de islam, die dichter bij het jodendom staat. Bovendien hoefde je als moslim minder belasting te betalen, dus het was voordelig. Als hier in Nederland moslims aan de macht komen en ongelovigen moeten 40 procent belasting betalen, denk ik dat zelfs Wilders-stemmers zich zullen bekeren.”
Lees verder in NIW 4
Abonneer op het NIW
