Kiesstelsel

In oktober van dit jaar gaat Israël weer naar de stembus. De regering-Bennett heeft het slechts een jaar volgehouden en dat zal kenners van de Israëlische politiek niet of nauwelijks verbazen. De coalitie bestond uit acht partijen die in feite het gehele politieke spectrum omvatten. Van extreemnationalistisch en religieus rechts tot stromingen die ijveren voor een Palestijnse staat ter linkerzijde. De fragiele meerderheid diende te worden geleverd door een kleine islamitische Arabische partij die toetrad tot de coalitie.

Ja, een Arabische partij was nodig om tot een kleine meerderheid in de Knesset te komen. Niet slecht voor een ‘apartheidsstaat’.

Zetelwinst
De vraag dient zich aan waarom zo’n brede coalitie een dergelijk kort leven beschoren was. Het antwoord is even banaal als transparant. Wat de acht partijen verbond, was hun gemeenschappelijke walging van Benjamin Netanyahu. Nog liever sloten zij een pact met hun ideologische en politieke aartsvijanden dan dat zij Bibi wederom premier lieten worden. In feite zullen de komende verkiezingen in oktober ook weer te herleiden zijn tot die keuze: wel of geen nieuwe regering onder Bibi. Uit de peilingen kort na het vallen van de huidige regering-Bennett bleek zonneklaar dat Netanyahu’s Likoed op zetelwinst afstevent. De partij zou, als de cijfers kloppen, kunnen rekenen op 37 of 38 zetels. Een winst van vier à vijf.

Maar de vraag is wat Bibi er daadwerkelijk mee wint. Ook met 38 zetels zal hij er niet in slagen een coalitie bijeen te onderhandelen. Zijn ideologische potentiële bondgenoten bij nationalistisch en religieus rechts lusten hem immers niet.

In wezen is de persoon Netanyahu de grote splijtzwam binnen de Israëlische samenleving. De helft van het electoraat vindt hem de grootste staatsman aller tijden en de andere helft ziet hem het liefst nog vandaag geboeid achter slot en grendel. Voor de ene helft is hij een charismatische leider van wereldklasse, voor de andere helft een politieke crimineel waarbij corrupte ex-staatslieden als Berlusconi of Sarkozy verbleken.

Bovendien heeft Israël een kiesstelsel dat een stabiel landsbestuur eigenlijk onmogelijk maakt. In de 74 jaar van Israëls bestaan heeft nog nooit een partij een meerderheid weten te behalen. Bij de laatste verkiezingen wisten dertien partijen de kiesdrempel te passeren. Veelal zijn dat afsplitsingen van elkaar. In een politiek verleden zaten ze in dezelfde partij, maar ze kregen onderling bonje. Probeer dat maar eens in coalitieonderhandelingen tot een werkbare meerderheidsregering te kneden.

Apathie
Israël heeft grotendeels hetzelfde kiessysteem als Nederland of België gebaseerd op evenredige vertegenwoordiging en met een lage kiesdrempel. Daarom duren coalitieonderhandelingen in die staten soms onverantwoord lang. In Israël is er gelukkig een deadline. Als er binnen de uiterste termijn geen regering kan worden gevonden, moet het volk opnieuw naar de stembus.

Daardoor raakt het landsbestuur in langdurige fasen van apathie. De gevallen regering blijft aan als demissionair en mag geen controversiële beslissingen nemen. De vraag is echter welke beslissing in Israël niet controversieel is.

Alleen een fundamentele wijziging van het kiesstelsel zal in de toekomst soelaas kunnen bieden. Maar voor een dergelijke wijziging is een tweederdemeerderheid in de Knesset vereist. Uiteraard zullen de kleine partijen van zo’n wijziging niet gediend zijn. Ook in Nederland zijn kleine fracties daarvoor nimmer te vinden. Maar als eenmaal in Den Haag een coalitieakkoord is gesloten, plegen de partners zich daar doorgaans loyaal aan te houden en spreekt de regering met één mond. In Israël blijven de partijen ook na het moeizaam optuigen van een akkoord elkaar te vuur en te zwaard bestrijden.

Het enige waar de gevallen regering-Bennett het over eens blijft, is dat onder geen voorwaarde Bibi nog op het pluche mag terugkeren. In feite zullen daar de verkiezingen om draaien.

Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.