Als sporthater is het Olympisch Stadion voor mij geen natuurlijke habitat.
Toch fietste ik er ooit dagelijks langs op weg naar de Gerrit Rietveld Academie, waar ik toch zeker een heel semester heb gestudeerd. Dan viel mij steeds op dat pal voor de ingang, aan de voet van de Marathontoren, een meer dan levensgroot bronzen beeld staat van een man in een veel te strakke onderbroek, die vol vuur in zijn ogen de Hitlergroet brengt. Hoog boven het gepeupel uittorenend en licht homo-erotisch, precies zoals de fascisten hun übermensch graag zagen. Dat kon toch niet, een nazistandbeeld, en nog wel in het hart van Joods Nederland, Amsterdam-Zuid. Weg met dat beeld, en wel nu.
Ik was blijkbaar niet de enige die dat dacht, want sinds enige jaren is er voor het standbeeld een plaquette geplaatst die de verwarring moet wegnemen. Het werk van kunstenaar Gerarda Rueb is een eerbetoon aan ‘sportvader’ baron F.W.C.H. van Tuyll van Serooskerken (1851–1924), die ervoor zorgde dat in 1928 de Olympische Spelen naar Amsterdam zouden komen. En voor alle duidelijkheid: “Het beeld toont de Olympische groet, die al in de Romeinse tijd werd gebruikt. Sinds de Tweede Wereldoorlog wordt deze opgeheven arm echter geassocieerd met de Hitlergroet, maar dit monument stamt reeds uit 1928 en heeft daarmee geen enkele verbintenis.”
Oké, misschien minder fout dan het lijkt dus, maar die laatste zinnen kloppen niet. Niets wijst erop dat de oude Romeinen dit gebaar gebruikten. Die misvatting is te wijten aan het neoclassicistische schilderij De eed van de Horatii (1784) van Jacques-Louis David. Doordat de Romeinen daarop met gestrekte arm een gelofte afl eggen, een verzinsel van de Franse schilder, wordt nog steeds aangenomen dat dit een gangbare Romeinse groet was. Zelfs Uderzo, de onvolprezen tekenaar van Asterix, nam het over.
In 1924 werd de opgeheven arm geïntroduceerd bij de Olympische Spelen, dus toen het gewraakte beeld werd gemaakt was het eerder een moderne dan klassieke pose. Puristen wijzen trouwens op het verschil tussen de Olympische en de Hitlergroet. Bij de eerste zou de arm helemaal omhoog wijzen, bij de nazivariant eerder horizontaal naar voren. Bij het standbeeld én (voor zover ik weet) bij de meeste nazibijeenkomsten blijft de arm echter rond de 45 graden steken. Dit alles leidde bij de openingsceremonie van de ‘nazi-Spelen’ van 1936 tot nogal wat verwarring. Nederlandse atleten weigerden de groet te brengen en deden in plaats daarvan iets rommeligs met hun pet. Bondgenoten Italië en Oostenrijk brachten wel de Hitlergroet, maar andere landen kozen voor een halfslachtig compromis, waardoor het bijvoorbeeld tot de dag van vandaag onduidelijk is of de Franse equipe nu een Olympische of een Hitlergroet bracht.
Dan de bewering op de plaquette dat de twee saluten niets met elkaar te maken hebben. Dat lijkt mij sterk. Hitler keek wel meer af van de Romeinen: militaire parades, een geavanceerd wegennetwerk en een duizendjarig rijk waarvoor ieder volk dat hem niet welgezind was het veld moest ruimen, om maar wat te noemen. Ook het vermeend Romeinse ave-gebaar is, waarschijnlijk via de Italiaanse fascisten, bij de Duitsers terechtgekomen.
Bloksnorretje
Maar welbeschouwd is er niets mis met het standbeeld voor het Olympisch Stadion. Het is van voor het nazitijdperk, bedoeld voor een of andere sportbaron met een ingewikkelde naam en daarbij: moet je dan alle symboliek die de nationaalsocialisten hebben gestolen en misbruikt uit het openbare leven weren? Mogen hindoes hun tempels niet meer met swastika’s sieren omdat het hakenkruis erop lijkt? Moeten de wolven en adelaars uit Artis geweerd omdat de nazi’s ermee wegliepen? Is Charlie Chaplin taboe omdat hij net zo’n bloksnorretje had als u-weet-wel? Natuurlijk niet. Rationeel heb ik dus ook niets tegen een beeld uit 1928 van een atleet die de zogenaamd Olympische groet brengt in ‘ons’ Amsterdam-Zuid. En toch, en toch: het is nét een Hitlergroet. Weg met dat beeld, en wel nu!
Abonneer op het NIW
