21 november aanstaande doet de rechtbank van Amsterdam uitspraak in een door Federatief Joods Nederland aangespannen zaak tegen een galeriehouder wegens het verkopen van Adolf Hitlers autobiografie Mein Kampf. Hoe gaan andere landen eigenlijk om met Hitlers haatgeschrift?
Zou ooit iemand antisemiet zijn geworden van het lezen van Mein Kampf? Het valt natuur- lijk niet uit te sluiten, maar het is eigenlijk nauwelijks voorstel- baar. Hitlers autobiografie is zo ontstellend slecht geschreven, de compositie is zo gebrekkig, de taal zo zonder enige ver- beeldingskracht, de redenaties zo evident hysterisch dat het boek eigenlijk op geen enkel niveau effect sorteert, behalve dan als slaapopwekker.
Mein Kampf is een stomvervelend, rabiaat geschrift van iemand die niet schrijven of redeneren kan. Die klacht kwam ook van Bernhard Stempfle, de extreem-rechtse jezu- iet die in 1924, toen Hitler in gevangenschap aan zijn autobiografie werkte, als lector van het manuscript fungeerde. Naar de legende wil was Hitler zo woest over de kritiek van Stempfle op zijn stilistische vermogen dat hij hem in 1934, het jaar van de Nacht van de Lange Messen, liet ombrengen in het concen- tratiekamp van Dachau. Was Mein Kampf bij verschijning maar beter gelezen en serieus ge- nomen, verzuchtte eens Winston Churchill. De Britse oorlogsleider noemde Hitlers boek ‘bombastisch, langdradig, vormeloos, maar hoogzwanger van zijn boodschap’.
Miljonair
Hitlers boek was in de gloriejaren van het Derde Rijk verplichte kost. Verse bruidsparen kregen het bij wijze van huwelijksgeschenk van staatswege gratis mee. In 1944 waren van het boek al meer dan 4 miljoen exemplaren verkocht. De royalty’s hadden de auteur tot miljonair gemaakt en over het copyright werd streng gewaakt. Toen in Frankrijk een ongeautoriseerde vertaling verscheen van het boek, onder de titel Mon Combat, bedoeld om de Fransen te waarschuwen voor de bedoelingen van de Führer, diende Hitler in Frankrijk een strafklacht in wegens schen- ding van het copyright. Met succes. Toen de nazi’s een deel van Frankrijk bezetten werd deze vertaling op de lijst van verboden boe- ken gezet. Wellicht is het daarom dat Mein Kampf in Frankrijk vrij verkrijgbaar is: het wordt gezien als een verzetsdaad.
Na de dood van Hitler kwam het copyright van zijn boek in handen van de deelstaat Beieren, waar hij officieel had gewoond. Daarmee kan elke heruitgave worden tegen- gegaan, inbreuk op een eigendomsrecht. Dit is omstreden: het auteursrecht zou eigenlijk niet mogen worden misbruikt als verkapt censuurmiddel om de vrijheid van menings- uiting te beperken. In het geval van Mein Kampf wordt dit ‘gedoogd’ vanwege de uit- zonderlijke status van Hitlers gedachtegoed als propagandistisch massavernietigings- wapen. Copyright duurt zeventig jaar na de dood van een auteur, hetgeen ervoor zorgt dat de rechten op Mein Kampf volgend jaar komen te vervallen en het boek daarna eigenlijk door iedereen die dat wil zou kunnen worden herdrukt.
Bestseller in Turkije
De Nederlandse Staat nam het copyright op de Nederlandse vertaling van Mijn Kamp en verbiedt het boek in Nederlandse vertaling op dezelfde manier als Beieren. Toch is Mein Kampf lang niet overal ter wereld verboden. Zo groeide Hitlers boek in Turkse vertaling – onder de titel van Kavgam – lange tijd onge- hinderd uit tot een onverbiddelijke bestseller. Maar liefst 100.000 exemplaren gingen er in Turkije over de toonbank. Maar liefst vijftien verschillende Turkse uitgeverijen boden het boek aan. Het extreem-rechtse volksdeel van Turkije lustte wel pap van Hitlers samen- zweringstheorieën, waarbij ook een factor van belang heet te zijn dat er in deze kringen een ‘bloedband’ wordt verondersteld tussen Joden en Koerden. In 2007, toen Hitlers boek op nummer 3 van de Turkse bestsellerlijst prijkte, besloot de Beierse regering alsnog in te grijpen. Sindsdien is Mein Kampf ook in Turkije officieel verboden.
In India daarentegen is Mein Kampf tot op de dag van vandaag vrij verkrijgbaar in de boekhandels. Naar verluidt is het boek voor- al populair als managementhandboek voor economiestudenten, maar ook Indiase natio- nalisten laven zich aan het gedachtegoed van Hitler. Ook de Mongoolse vertaling van Mein Kampf kon ongehinderd verschijnen. Daar wordt de Führer kennelijk vereerd als een soort navolger van Dzjengis Khan.
Verkrijgbaar in Hebreeuws
In Israël is Mein Kampf gewoon in Hebreeuw- se vertaling verkrijgbaar, evenals in de Verenigde Staten. De vrijheid van drukpers prevaleert daar en bovendien wordt studie van Hitlers boek er vooral gezien als een mid- del om herhaling van een nazistisch reveil te voorkomen. Ten tijde van de Sovjetunie was Hitlers boek verboden, maar sinds 1992 is dat verbod in het Russische taalgebied komen te vervallen en sindsdien verkoopt Hitlers boek er gestaag. Ook in Kroatië is Mein Kampf een verkoopsucces. In Polen daarentegen wist de Beierse deelstaat verspreiding van een vertaling in 2005 met succes tegen te gaan. In Tsjechië was een vertaling van Hitlers boek enige jaren geleden een groot succes, met meer dan 90.000 verkochte exemplaren. De uitgever stelde op geen enkele manier met het fascisme te sympathiseren en wees erop dat Hitler zelf bij leven fel tegen een vertaling van zijn boek in het Tsjechisch was. Dat redde de uitgever niet van een veroordeling tot drie jaar gevangenisstraf wegens het verspreiden van ongrondwettelijke lectuur. In hoger be- roep werd hij echter vrijgesproken.
Geliefd in Caïro
Ook in Azerbeidzjan wist de Beierse regering een verschijningsverbod van Mein Kampf te bewerkstelligen op grond van een beroep op schending van het copyright. In Arabische landen daarentegen is Mein Kampf, dat al in de jaren 30 een Arabische vertaling kreeg, vrijelijk verkrijgbaar. In de boekhandels van Caïro ligt Hitlers boek niet zelden naast biografieën van Nasser en het antisemitische haatschrift De protocollen van de wijzen van Zion, waar Hitler veel inspiratie uit heeft geput.
In Duitsland hebben niet de minste juris- ten geageerd tegen het totale verbod op Mein Kampf. De kritiek is dat door het verbod het boek met een soort magie van een verboden wonderwapen wordt verrijkt, die het alleen maar aantrekkelijker maken voor aspi- rant-nazi’s. In tijden van internet, waar Mein Kampf gewoon in alle mogelijke talen is te downloaden, is een verbod op het drukken en verspreiden van Mein Kampf ook eerder een kwestie van rituele geestenbezwering dan van pragmatische censuur. Daarnaast zitten de Duitse autoriteiten in de maag met het feit dat het copyright op Mein Kampf in 2015, als Hitler officieel zeventig jaar dood is, komt te vervallen. Aanvankelijk was het idee om dat jaar te komen met een officiële, geheel geannoteerde wetenschappelijke uitgave van Hitlers boek. Een team van we- tenschappers werd daartoe geformeerd, de Beierse deelstaat stelde een half miljoen euro beschikbaar, maar zeer onlangs werd toch de stekker uit dat project getrokken. Na overleg met de verzamelde ministers van Justitie van alle Duitse deelstaten werd medegedeeld dat Mein Kampf ook na het verstrijken van het Beierse copyright als een verboden boek zou worden behandeld. Als racistisch haat- schrift zou het boek ook als een schending van de Duitse grondwet worden gezien. Een wetenschappelijke heruitgave was dan ook niet langer mogelijk, zo luidde de conclusie. Dat leidde tot ontbinding van het team dat de wetenschappelijke uitgave zou begeleiden.
‘Walgelijk’
Dieter Graumann, president van de Duitse Centrale Raad van Joden, juichte dat besluit ten zeerste toe. ‘Alleen al de gedachte aan een nieuwe verschijning van Hitlers Mein Kampf is meer dan walgelijk en druist in tegen alle mijn geloof in het gevecht tegen neofascisme en rechts-extremisme,’ stelde Graumann.
Maar hoe effectief is het verbod op Mein Kampf nog in tijden van internet? Internet- boekhandels bieden het boek gewoon aan. Een e-book-versie van het geschrift prijkte lang tijd op de bestsellerlijst van Amazon. com. De Duitse autoriteiten probeerden aanvankelijk te verhinderen dat het Ame- rikaanse concern het boek zou leveren aan lezers in Duitsland, maar inmiddels is dit verbod praktisch onhaalbaar verklaard. De Duitse justitie heeft inmiddels ook bepaald dat het boek in antiquariaten wel mag wor- den verkocht. Wat dat betreft lijkt Nederland, mocht het later deze maand daadwerkelijk tot een veroordeling komen van de aange- klaagde galeriehouder, tot de meest strenge landen te behoren als het gaat om het Mein Kampf-verbod. In België geldt de verkoop van Mein Kampf als aanzet tot antisemitisme en is daarmee verboden, maar in tal van boekhan- dels wordt het werk openlijk aangeboden.
Abonneer op het NIW
