‘Niet in onze achtertuin’

Jacques Grishaver, voorzitter Nederlands Auschwitz Comité.

De locatie voor het Holocaust Namenmonument leek eindelijk rond. Toch stappen er weer boze buurtbewoners naar de Amsterdamse bezwaarcommissie, om het gedenkteken alsnog te dwarsbomen.

Een groot deel van de buurtbewoners van de Amsterdamse Weesperstraat is het er over eens: het nationaal Holocaust Namenmonument, in de volksmond de Namenwand, mag niet in hun ‘achtertuin’ worden gerealiseerd. Dinsdag 15 mei kwamen de boze omwonenden in debatcentrum De Balie bijeen om hun bezwaren te uiten tijdens een hoorzitting van de Amsterdamse bezwaarcommissie.

Dat het monument de bewoners hoog zit, blijkt wel uit de hoge opkomst. De grote zaal van De Balie, die speciaal is afgehuurd omdat de zaal in het Amsterdamse stadhuis te klein zou zijn, zit enkele minuten na het opengaan van de deuren tot de nok toe vol. “We zijn niet tegen het monument op zich, het mag gewoon niet op deze plek komen,” zegt een van de buurtbewoners, nog voordat de zitting daadwerkelijk is begonnen.

Die locatie, een groenstrook aan de Weesperstraat, werd in 2016 aangewezen door toenmalig burgemeester Eberhard van der Laan. Eerder was het plan om het 400 meter lange monument te realiseren in het Wertheimpark. Ook daar stuitten het Nederlands Auschwitz Comité, de initiatiefnemer voor het monument, en de gemeente Amsterdam op grote weerstand uit de buurt. De weduwe van Jan Wolkers, de kunstenaar die het Nooit Meer Auschwitz-monument in dat park ontwierp, was ook fel tegen: het nieuwe, grote monument zou het glazen monument van haar eega overschaduwen. Om juridische confrontaties te voorkomen trok de burgemeester daarop het plan in en beloofde het Auschwitz Comité een andere plek binnen de voormalige Amsterdamse Jodenbuurt.

Uitzicht ontnomen
Maar van die juridische confrontatie is het nu toch gekomen. “De bewoners hebben tegen zo’n beetje alles bezwaar,” zegt Jacques Grishaver, voorzitter van het Auschwitz Comité. “Maar dat is achteraf gepraat, ze weten al jaren dat dit monument er komt en hebben niets van zich laten horen. Nu de vergunningen zijn afgegeven komen opeens de bezwaarschriften binnen.” Grishaver is blij met het parkje als locatie voor het monument. “Deze plek was voorheen een bron van Joods leven, de Joden zijn hier tijdens de oorlog allemaal weggehaald en de panden zijn na de oorlog gesloopt. Het monument past perfect in deze oude Jodenbuurt.”

Volgens de bewoners van de buurt waarin het parkje ligt echter, is de locatie allesbehalve geschikt. Zo zou de verkeersveiligheid in het geding komen, zou de reflectie van het glas op het monument storend zijn voor de bewoners en zou de tuin van museum de Hermitage aan het zicht worden onttrokken door de muren met namen van Shoa-slachtoffers. Ook dat het monument met camera’s en eventuele politiebewaking beveiligd zou moeten worden zit de bezwaarmakers, bijgestaan door advocaat Aletta Blomberg, dwars. “Hoe moet ik dat aan mijn zoontje uitleggen,” zegt een van hen. “De witte politiehuisjes die overal in de buurt stonden zijn juist net weg.” Ook het ontwerp zelf, van de wereldberoemde architect Daniel Libeskind, kunnen de bezwaarmakers niet waarderen. “Het heeft een bijna agressieve uitstraling, dit monument schokt mensen,” zegt Petra Katz. Katz, die een Joodse vader heeft, noemt haar eigen achtergrond niet belangrijk. Zij verwijt het Auschwitz Comité dat de mensen die zich tegen het monument verzetten ‘worden weggezet als niet meelevend.’

‘Als het monument er komt zullen wij elk jaar herdenken dat ons het laatste stukje groen is ontnomen’

‘Attractie’
Voor enkele bezwaarmakers is het grootse probleem het verdwijnen van bomen en ander groen als het monument zou worden gerealiseerd. “Dat is grote onzin, in het plan voor het Holocaust Namenmonument staat dat er 55 bomen zullen worden geplant in de buurt. Het groen gaat er dus juist op vooruit,” zegt Grishaver. Een bezwaarmaker neemt de bomenkwestie echter zo hoog op dat hij tijdens de hoorzitting verklaart dat Amsterdam hem zijn ‘laatste stukje groen’ afneemt. “Als het monument er komt zullen wij elk jaar herdenken. Herdenken dat ons het laatste stukje groen in de Weesperstraat is ontnomen,” aldus de man. Ook noemt hij het monument ‘een attractie.’ 

Volgens de buurtbewoners ligt de grootste fout bij het feit dat een particuliere stichting en niet de Nederlandse overheid de aanvrager en uitvoerder is van het monument. De Namenwand wordt gefinancierd door de het Auschwitz Comité zelf, dat daarvoor geld inzamelt. Verschillende Nederlandse gemeenten en veel particulieren hebben al gedoneerd om het monument tot stand te brengen. De gemeente Amsterdam maakte woensdag bekend drie miljoen euro beschikbaar te stellen voor het monument. Als de overheid zelf het monument zou realiseren, zouden er volgens de bezwaarmakers minder problemen zijn geweest. Die aanname stuit Grishaver tegen de borst. “Feit is dat nooit iemand dit initiatief heeft genomen, tot zeventig jaar na de oorlog niet. De overheid niet, niemand niet. Zonder de inspanningen van het Nederlands Auschwitz Comité zou er in Nederland nooit sprake zijn geweest van een Holocaust Namenmonument.”

Onder de grond
Ook suggereren de buurtbewoners dat het Auschwitz Comité niet zorgvuldig om zou gaan met de namen van de 102.000 slachtoffers van de Shoa. “Ze doen het Auschwitz Comité af als een stelletje hobbyisten,” zegt Grishaver. “Op initiatief van het Auschwitz Comité hebben in 2013 het Joods Historisch Museum, Hollandsche Schouwburg, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, de Oorlogsgravenstichting en het Auschwitz Comité overleg gevoerd om tot één database van de Holocaustslachtoffers te komen. Sindsdien is door de medewerkers van deze organisaties heel veel werk verricht. Dat heeft nu uiteindelijk geresulteerd in die ene database, de Nationale DatabaseVervolgingsslachtoffers, de NDVS.”

Het comité heeft in het ontwerp voor het monument een muur met nog niet gegraveerde stenen laten opnemen. Op die stenen kunnen de namen van slachtoffers die nu nog niet in de NDVS staan worden gegraveerd. Een woordvoerder van de gemeente Amsterdam laat tijdens de hoorzitting weten dat de procedures rondom de vergunning voor het monument en de bijbehorende bomenkap, naar behoren zijn verlopen. De gemeente ziet dan ook geen reden om de locatie voor het monument nogmaals te wijzigen.

‘Een ondergronds monument? Geen denken aan, we laten ons niet wegstoppen’

De buurtbewoners hebben op eigen initiatief een alternatief ontwerp van kunstenaars Roos Theuws en Marien Schouten laten maken. Ook droegen de buurtbewoners een nieuwe locatie voor het Holocaust Namenmonument aan: onder de grond (!) van het Mr. Visserplein. Zo ver zal het volgens Grishaver niet komen. “Geen denken aan, we laten ons niet wegstoppen.” De Amsterdamse bezwaarcommissie verwacht in juni met een advies te komen over de kwestie. Tot die tijd mag er niet gestart worden met de bouw van het monument.

Help mee het Holocaust Namenmonument te realiseren. Via www.holocaustnamenmonument.nl kunt u één of meer namen van slachtoffers van de Shoa adopteren. Als aandenken ontvangt u een certificaat met de geadopteerde namen.