Sprookje met moesar-boodschap

Marga Vogel schreef en tekende De knikkers en de kroon, een sprookje voor kinderen waarin levenswijsheden van de Joodse moesar-ethiek verweven zijn.

Ex-reclamevakvrouw Marga Vogel: “De knikkers en de kroon geeft kinderen van vier tot zeven jaar levenslessen mee. Ik benadruk de Joodse morele filosofie niet, maar laat deze blijken met voorbeelden bij de reis die hoofdpersonen Ruben en Rivka maken. Rara Ratelslang duikt op, die staat voor de jetser hara, de neiging tot het kwade, en Vlinderfee, die staat voor de jetser hatov, de neiging tot het goede. Allebei zijn innerlijke raadgevers, dat hou je, want een gewoon mens wordt niet snel een tsadiek, een volmaakt mens. Beide figuren zitten in de kroon die de kinderen aan het eind van het sprookje krijgen. Op de zes dagen van hun reis is er steeds een ‘bechira-punt’, een moment waarop de kinderen met hun vrije wil bepalen waarnaar ze luisteren, naar de ‘wereldse’ behoefte van Ratelslang of naar hun hart, ofwel Vlinderfee. In feite speelt het verhaal zich binnen de kinderen zelf af. Sleutel tot hun ontwikkeling is zelfreflectie, zonder oordeel van buitenaf. Ik sla dus geen belerende toon aan, dat werkt niet. Als een kind een misstapje begaat, is mijn doel niet om het dat in te peperen, maar om het te inspireren: ‘dat ging nu mis en kan ik dus beter doen’. Zo geef je kinderen groeikansen.”

Knikkers
Op hun tocht door bossen en over bruggetjes moeten Ruben en Rivka tien knikkers verzamelen om uiteindelijk in een fles te stoppen. Tussendoor duikt steeds een spiegel op waaraan de kinderen uitleggen wat ze geleerd hebben. “De reflectie van deze spiegel,” legt Vogel uit, “is een terugkerend ritueel, dat leert dat we onvolmaakt zijn, naar ons eigen gedrag mogen kijken en dat er altijd kansen tot verbetering zijn.”

‘ De spiegel leert dat we naar ons eigen gedrag mogen kijken en dat er altijd kansen tot verbetering zijn’

Zo is Rivka in het hoofdstuk ‘Boosheid’ kwaad op Ruben, omdat hij Rara Ratelslang napraat als deze haar stom noemt. Maar ze blijft zich niet voor haar vriendje verstoppen, ook al raadt de slang haar aan om ‘lekker lang boos’ te blijven. Vlinderfee, daarentegen, vraagt haar wat ze nodig heeft om niet meer boos te zijn. Ruben zoekt haar en ze hoort hem roepen dat hij spijt heeft, en dan komt ze tevoorschijn. Ze heeft dus geleerd om niet naar het slechte maar naar het goede te luisteren.
Een ander voorbeeld. In ‘Enthousiasme’ wil Ruben graag lui in een stoel bij een pannekoekenhuisje blijven zitten, maar Rivka waarschuwt hem dat het straks te donker zal zijn om nog knikkers te vinden. “Blijf maar lekker zzzzzitten,” adviseert Ratelslang. “Je kunt de knikkers alleen vinden als je enorm je best gaat doen om nu door te lopen,” zegt Vlinderfee. “Hoe wil je anders de fl es met knikkers vullen en die bijzondere verrassing krijgen?” “Dat vond Ruben eigenlijk wel een goede vraag,” schrijft Vogel, daarmee de autonomie en keuzevrijheid van het kind onderstrepend.

Moesar
De morele lessen in dit verhaal komen uit de moesar. De website van het Mussar Institute legt uit: moesar is het pad van contemplatieve praktijken en oefeningen die de laatste duizend jaar zijn ontwikkeld om een individuele ziel te helpen de barrières te herkennen en te doorbreken die de stroom van innerlijk licht in onze levens blokkeren.” Om dat te bereiken mediteren moesarniks, letten ze heel goed op hun eigen gedrag en ontwikkeling en bestuderen ze klassieke en moderne moesarliteratuur.
Moesar, eerst een individuele aangelegenheid, werd in de 19e eeuw een beweging van Litouwse orthodoxe Joden die zagen dat veel geloofsgenoten na de Verlichting hun band met het jodendom kwijtraakten. Moesar beoogde de band van Joden met het jodendom te herstellen, niet door ‘blinde’ naleving van allerlei regels en wetten, maar door terug te grijpen op de kern van het jodendom, zijn emotie en moraal. Moesar is geen religieuze stroming, maar bouwt wel voort op Joodse bronnen van wijsheid. De naam is ontleend aan het Toraboek Spreuken 1:2 en betekent ‘moreel gedrag, onderricht en discipline’.

Ontdekkingsreis
Vogel werkte jarenlang als CEO in reclame en media en was onder meer reclamemediadocent, reclamevakjurylid, mediator, bestuurder van Stichting Ideeële Reclame en ontwerpster van twee Joodse oorlogsmonumenten, in Nijkerk en op Oud-Beijerland. Op haar vijftigste ging zij moesar, kabbala en de symbolische psychologie van Jung bestuderen. De belangstelling van haar kleinzoontjes voor de moesar moedigde haar aan om dit sprookje te schrijven. “Maar dat ikzelf Joods ben en moesarnik wil niet zeggen dat dit een sprookje voor alleen Joodse kinderen is,” benadrukt zij. “Mijn insteek is om kinderen ongeacht hun achtergrond iets moois mee te geven waarmee ze op onderbewust niveau kunnen leren aan welke karaktereigenschap aandacht te besteden. Zo kun je in de ontdekkingsreis van je leven zo veel mogelijk lessen opdoen om een zo mooi mogelijk mens te worden. Ik geef dit kinderen oordeelloos mee, want het is hún reis. Wie we zijn is Gods geschenk aan ons, wie we worden is ons geschenk aan God.”

Marga Vogel

Onder de indruk
Hoogleraar judaïca van de Universiteit van Amsterdam Irene Zwiep is “behoorlijk onder de indruk van de liefdevolle taal en dito illustraties waarmee je kinderen echt kunt bereiken,” schrijft ze in een brief aan Marga Vogel. “Knap, want je wilt hen best een moeilijke en technische boodschap meegeven: het besef van goed en kwaad, het probleem van norm en individu, de noodzaak van zoeken, in en buiten jezelf. Moesar is voor volwassenen een aantrekkelijke weg, maar voor kinderen nogal abstract. Het is je in dit verhaal gelukt om die vertaalslag te maken. Je haalt ook het enorme humanistisch potentieel uit het jodendom naar boven.”
Vogel geeft workshops over De knikkers en de kroon, bijvoorbeeld in het Joods Historisch Kindermuseum. Op 5 februari om 15 uur leest ze voor in de Amsterdamse Boekhandel, Buitenveldertse laan 170, Amsterdam.

Meer info over moesar: www.mussarinstitute.org en www.mussar.eu

De auteur zelf is te bereiken per e-mail: info@mussar.eu

Marga Vogel, De knikkers en de kroon, Mastix Press Amsterdam i.s.m. Stichting Mussar Institute Europe, €12,95