Rabijn Schneerson. Foto: JEM/The Living Archive
In Amsterdam wordt komende maandag, twintig jaar na zijn dood, de Lubavitcher rebbe herdacht. Hoe staat het met zijn nalatenschap in Nederland? En was hij nu de masjiach of niet?
Op 12 juni was het twintig jaar geleden dat Menachem Mendel Schneerson, beter bekend als de Lubavitcher rebbe, overleed. Ter ere daarvan vindt komende maandag een manifestatie plaats in het Geert Groote College in Amsterdam, met lezingen en muziek. Na de dood van de zevende en vooralsnog laatste rebbe is het Lubavitcher chassidisme, oftewel Chabad (de termen zijn inwisselbaar), verdubbeld. Er zijn tegenwoordig zo’n 4500 afgevaardigden in ruim tachtig landen. Opperrabbijn Binyomin Jacobs, samen met rabbijn Ies Vorst hoofd van de Nederlandse tak van Chabad: „Velen dachten dat als de rebbe weg zou vallen, de organisatie zou instorten. No way!” Maar wie was nu die rebbe en wat is het Lubavitcher chassidisme, dat hij tot de grootste Joodse religieuze organisatie ter wereld heeft gemaakt? Vormen deze chassidiem een sektarische Joodse zendingsbeweging? Of is Chabad een zegen voor het jodendom? Niet iedereen is gecharmeerd van de ultraorthodoxen met hun zwarte hoeden. Daar staat tegenover dat Chabad velen die ver van het jodendom waren verwijderd, inspireerde om tenminste een aantal tradities in ere te herstellen. De methodes die daarbij worden gehanteerd zijn vaak onorthodox. Zo plaatsen chabadniks monumentale chanoekiot in grote steden over de hele wereld. Ook spreken zij op straat onbekenden aan om hen over te halen tefilien te leggen, of verspreiden ze affiches met teksten als ‘we want Moshiach now’. Coca-Cola en Chabad, wordt gekscherend gezegd, kom je overal ter wereld tegen. Dat alles is de verdienste van Menachem Mendel Schneerson. Zijn aanhangers noemen hem een tsadiek (rechtvaardige) of zelfs de masjiach, en ook niet-chassidiem komen met benamingen die variëren van ‘een indrukwekkende man’ tot ‘paranormaal begaafd’. De Engelse oud-opperrabbijn Jonathan Sacks, zelf niet Lubavitcher, zei over hem: „Zoals Hitler iedere Jood met haat najaagde, zocht de rebbe iedere Jood in liefde op.” Dat de rebbe een begaafd mens was, staat vast. Schneerson werd in 1902 geboren in het Oekraïense stadje Nikolajev, waar hij door zijn vader werd onderwezen. Als enige van de grote chassidische rabbijnen volgde Schneerson een seculiere, wetenschappelijke opleiding. Hij bezocht in de jaren 20 de universiteiten van Sint-Petersburg, Berlijn en Parijs en studeerde af als ingenieur, én in de wis- en natuurkunde. Bovendien sprak hij acht talen. Nadat Schneerson in 1951 de zevende Lubavitcher rebbe werd, ontpopte hij zich als een man die mensen in vervoering wist te brengen, ook buiten zijn thuisbasis, de New Yorkse wijk Crown Heights. Zijn volgelingschap groeide uit tot een wereldomspannende organisatie, met op het moment van zijn overlijden zo’n 1400 instellingen en een totaal jaarbudget van 200 miljoen dollar. Hoewel de organisatie geen uitspraken doet over haar financiële situatie, zou tegenwoordig het totale budget rond de miljard dollar liggen, meldt de New York Times. Dat zou vooral van particuliere giften in Amerika komen.
Mitswa-tanks
Aanvankelijk hield Schneerson zich bezig met het opzetten en ontwikkelen van scholen en maatschappelijke en educatieve projecten. Origineel waren de zogeheten ‘mitswa-tanks’ in Israël, Engeland en de Verenigde Staten. De bemanning van deze bussen nodigt mensen uit gebeden te zeggen en de Joodse feestdagen mee te vieren. De rebbe stuurde ook rabbijnen als zendeling de wereld in, vaak naar de meest afgelegen plaatsen. Jacobs: „In de wereld zijn veel dingen op ethisch gebied niet kosjer. Je kan daarom een muur om je heen bouwen, maar Chabad gaat juist de wereld in. De rebbe zei eens, ‘Als je dochter in nachtclubs belandt en zich afkeert van het jodendom, zou je toch alles doen om je kind te redden? Voor mij zijn alle Joden mijn kinderen.’ En die benadering werkt. Joden die bijna waren vergeten dat ze Joods waren, komen voor sjoeldiensten of vrijdagavondmaaltijden naar Chabadhuizen. Niet alleen in de VS of Israël, ook in Hong Kong, India en Nederland. De naderende komst van de messias staat centraal in veel activiteiten die de rebbe stimuleerde. Sommige volgelingen hebben uit de intensiteit van die aankondiging opgemaakt dat de rebbe zélf de messias was. Zelf heeft hij dat idee echter nooit bevestigd. Kort voor zijn beroerte in 1992, zo schrijft Joseph Telushkin in zijn biografie van Schneerson, kreeg de rebbe een brief met de aanhef ‘Koning Messias’. De rebbe zou de brief geïrriteerd terzijde hebben geschoven en terug hebben geschreven: ‘Als de masjiach komt, zal ik uw brief aan hem doorgeven.’ Degenen die de rebbe wel als masjiach zien, wijzen erop dat hij erin slaagde tienduizenden tot een orthodox-Joodse levenswijze te brengen – volgens Maimonides iets waaraan de messias te herkennen zou zijn. Ze wijzen erop dat de rebbe een afstammeling is van de Baäl Sjem Tov, de grondlegger van het chassidisme, die op zijn beurt afstamde van het huis van David. Zij wijzen op de schijnbaar bovennatuurlijke onvermoeibaarheid van de rebbe, en op het feit dat hij bij zijn aantreden aankondigde dat hij de laatste Lubavitcher rebbe zou zijn. Ze zien hun vermoedens bevestigd door het feit dat de rebbe nooit een opvolger heeft aangewezen. Rabbijn Jacobs wijst het idee echter van de hand: „In iedere generatie is een potentiële masjiach. De rebbe voldeed zeker aan de criteria om de masjiach te zijn, maar voor de duidelijkheid: die is er nog niet, want dan zou er vrede zijn.”
Lees verder in NIW38
Abonneer op het NIW
