De verbijstering onder betrokkenen was groot toen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vorige week berichtte dat Jacob Kohnstamm en Els Swaab gezamenlijk hun ontslag hadden ingediend. Ze waren pas een jaar en vier maanden in functie bij de Restitutiecommissie. “Vanwege een interne aangelegenheid hebben zij besloten deze stap te nemen,” luidde het persbericht.
De Restitutiecommissie geeft de overheid sinds 2001 advies over de teruggave van tijdens het nazibewind geroofde kunst. Jarenlang bleven de commissieleden kwakkelen. De commissie werkte niet effectief genoeg, dossiers bleven te lang liggen en meer dan eens werd het belang van de claimanten als ondergeschikt aan het algemeen belang gezien. In 2021 bracht een werkgroep onder leiding van voormalig advocaat en D66-coryfee Jacob Kohnstamm een evaluatierapport uit. Belangrijkste aanbeveling: houd meer rekening met het belang van de rechthebbenden.
De aangewezen persoon voor de uitvoering van die aanbeveling was Jacob Kohnstamm zelf. Zijn benoeming kreeg bijval: eindelijk zou er verandering komen in de stroperige, terughoudende werkwijze van de commissie. Kohnstamm ging vanaf zijn aanstelling eind september 2021 voortvarend te werk. Zijn benoeming was in principe voor drie jaar, met een mogelijkheid tot verlenging. In die korte periode bracht hij als voorzitter samen met vicevoorzitter Els Swaab veel tot stand. Claimanten voelden zich gehoord en dossiers die jarenlang stof hadden liggen vergaren, konden na juridisch getouwtrek eindelijk worden gesloten.
De verantwoordelijke staatssecretaris, Gunay Uslu, benoemde Dick Oostinga als plaatsvervangend voorzitter na het vertrek van Kohnstamm. Jurist en oud-notaris Dick Oostinga is al sinds 2018 lid van de Restitutiecommissie, die uit zeven leden bestaat. Hij was dat dus al in een tijd waarin de Restitutiecommissie niet best functioneerde. Daags na het persbericht bleken Kohnstamm en Swaab al van de website van de Restitutiecommissie verwijderd.
Pijn in het hart
Op sociale media sprak het NIW zich uit over de vreemde gang van zaken. Oostinga nam naar aanleiding daarvan contact op met de redactie. Hij wilde een en ander toelichten, maar over de ware toedracht van het ontslag zou niet worden gesproken. Een interview behoorde bij nader inzien niet tot de opties. Oostinga beperkte zich tot een omslachtige mededeling: “Omwille van zorgvuldigheid kunnen wij niet ingaan op de interne aangelegenheid die aanleiding was voor het vertrek van twee leden. Ik wil benadrukken dat de commissie eendrachtig is over de koers om op dezelfde voet met dezelfde regels en dezelfde intenties door te gaan. Met name de claimanten willen we hierover geruststellen.”
Ook Jacob Kohnstamm blijft zwijgzaam is over de reden van zijn vertrek. Wel ontzenuwt hij een aantal geruchten die inmiddels de ronde doen. Met klem benadrukt hij dat er geen sprake is van een onderling confl ict tussen hem en Swaab: “Els en ik zitten volledig op één lijn.” Van fi nanciële malversaties is evenmin sprake. “In het belang van de voortgang van de restitutie is het beter als we niets over het waarom zeggen. Maar u mag weten dat ik dit besluit met onwaarschijnlijk veel pijn in het hart heb genomen. Ik had die drie jaar heel graag af willen maken. De beleidslijn zal intern in ieder geval intact blijven, daar steek ik mijn handen voor in het vuur. Over de geruchten die nu de ronde doen, kan ik maar één ding zeggen: wie met modder gooit, verliest de grond.”
Hoe het ook zij, de gang van zaken getuigt niet bepaald van transparantie of de ‘nieuwe bestuurscultuur’ waarmee Den Haag zo graag schermt.
Geen rol
Op vragen van het NIW antwoordt het ministerie: “Wij begrijpen de zorgen die zijn ontstaan. De inzet van de staatssecretaris blijft erop gericht dat de Restitutiecommissie haar belangrijke werk voort kan zetten. Er zijn geen plannen vanuit het ministerie het ingezette beleid te veranderen. De interne aangelegenheid betreft geen inhoudelijke kwestie. De heer Kohnstamm en mevrouw Swaab hebben zelf besloten hun ontslag in te dienen, daar heeft het ministerie van OCW geen rol in gehad. Daarom past het ons niet meer te zeggen over hun beweegredenen.”
Een centrale figuur in restitutiezaken is voormalig CIDI-directeur en ex-CJO-voorzitter Ronny Naftaniel. Hoewel hij niet meer betrokken is bij het CJO, bemoeit hij zich wel nog steeds met het dossier restitutie. De vacature van Kohnstamm komt nu vrij, is hij geïnteresseerd? “Ik ben niet gevraagd en op een advertentie zal ik niet reageren.” Maar een duidelijk ‘nee’ spreekt hij niet uit. “Ik zou dan eerst moeten weten hoeveel tijd ermee gemoeid is en alle ins en outs willen weten,” antwoordt hij desgevraagd.
Abonneer op het NIW
