What’s in a name

Met het nieuwe Joodse jaar voor de deur vraag ik uw aandacht voor diepgaande veranderingen in de Israëlische samenleving, al dan niet een gevolg van het uitblijven van vrede.

Van het ‘oude Israël’ uit de socialistisch geïnspireerde pioniersdagen van Israëls eerste premier David Ben Goerion zijn slechts herinneringen over. Goede en slechte herinneringen. Ik kan me moeilijk verplaatsen in de hoogmoed waarmee in de beginjaren van Israël de regerende asjknazische elite de Joodse immigranten uit de Arabische wereld vernederde. De elite probeerde deze doorgaans zeer traditionele godvrezende Joden in haar zionistisch atheïstisch keurslijf te dwingen. De haarlokken van de immigranten werden afgeknipt, en wellicht nog beledigender was dat ze bespoten werden met DDT tegen vlooien en luizen. Dat Israël in die dagen geen appartementen aan deze immigranten kon aanbieden, maar hen in kampen moest onderbrengen kan ik wel begrijpen. Israël was arm en had net een grote oorlog bevochten.
De sefardische Joden uit de Arabische wereld hebben zich geleidelijk via de politiek, via Likoed in de eerste plaats, in psychologisch en maatschappelijk opzicht weten te onttrekken aan de asjkenazische dominantie. Zij zijn doorgedrongen in de hoogste kringen van politiek, leger en cultuur. Het wachten is nog op de eerste sefardische premier. Maar nog niet alle wonden uit de bittere begintijd zijn genezen. Asjkenazische hoogmoed en sefardisch minderwaardigheidscomplex tekenen de samenleving nog steeds.

Nationalistisch tintje
Het is een welkome ontwikkeling dat ministers uit de huidige regering het schoolprogramma zodanig willen wijzigen dat er meer positieve aandacht komt voor het verleden van de grote sefardische gemeenschappen in Noord-Afrika. Dat die opzet een dubbele agenda heeft en er ook op is gericht het leerplan een nationalistisch tintje te geven, betreur ik. Ook dat dit ten koste gaat van onderwerpen die licht werpen op politieke en sociale ontwikkelingen in de westerse wereld is spijtig. En het hoeft niemand te verwonderen dat er in de schoolboeken in het huidige Israël weinig ruimte is voor de gevolgen van Israëls Onafhankelijkheidsoorlog in 1948: de vlucht en verdrijving van honderdduizenden Palestijnen naar de Westelijke Jordaanoever, naar Libanon en Syrië. Dat Arabische legers en Palestijnse strijdgroepen Israël aanvielen neemt niet weg dat Israëls overwinning een Palestijns probleem heeft geschapen. De geschiedenis zou misschien een andere wending hebben genomen als de Arabische en Palestijnse leiders de staat Israël in 1948 hadden erkend.
In de schoolboeken wordt de Westelijke Jordaanoever stelselmatig aangeduid met ‘Judea en Samaria’, de benaming in Tenach. What’s in a name, zou je kunnen zeggen. Maar ik wil erop wijzen dat premier Netanyahu er in zijn dispuut met de Palestijnen op staat dat zij Israël als Joodse staat erkennen. Dat is precies de richting die Israël is ingeslagen, van het atheïstisch zionisme van de pioniers naar een Joods nationalistisch/godsdienstig land.

Waar de huidige regering kan, aarzelt zij niet uitingen van cultuur in een dwangbuis te plaatsen

De democratie is nog niet in gevaar. De vrijheid van meningsuiting in principe ook niet. Maar waar de huidige regering kan, aarzelt zij niet uitingen van cultuur in een dwangbuis te plaatsen. Het intrekken van subsidies, of het dreigen daarmee, voor bijvoorbeeld theaters die stukken produceren die tegen de tijdgeest in gaan, is een van machtsmiddelen die worden gehanteerd. Een ander is het elimineren van boeken van de boekenlijst van middelbare scholen. Sami Michaeli’s boek Een trompet in de vallei, dat de liefde tussen een Joodse man en een Arabische vrouw tot onderwerp heeft, is van de lijst geschrapt.
De minister van Cultuur, Miri Regev, heeft het duidelijk geformuleerd: uitingen van kunst moeten in lijn zijn met de politiek van de regering. Dat is het ‘nieuwe’ Israël, dat zich verwijdert van de oorspronkelijke waarden van het grote zionistische avontuur.
Ik wens u een goed Rosj Hasjana.