‘Alleen Joden zijn bereid zichzelf te vernietigen’

Dit artikel verscheen eerder in NIW 24, 5779/ 2019. Credit foto hierboven: Joan Roth.

Phyllis Chesler (78) was een van de leidende figuren van de tweede feministische golf in de jaren zestig en zeventig. Zij brak door met Women and Madness (1972), een pionierswerk over de vrouwelijke psychologie. Haar onlangs verschenen memoires, A Politically Incorrect Feminist, zijn een ode aan het bonte gezelschap medestrijders als Kate Millet, Judy Chicago en Jill Johnston. Sommige waren volgens Chesler geniaal, velen waren ‘gevaarlijk intelligent’ en de meeste van hen waren radicale denkers. Maar Chesler gaat in haar boek ook in op het verraad, zowel tussen de feministes onderling als het verraad aan hun principes. Misschien wordt dat wel het best geïllustreerd door de handelswijze van een van de voorvrouwen van de feministische beweging, Gloria Steinem, die het in de jaren negentig uit opportunisme voor president Bill Clinton opnam, toen hij in het Lewinsky-schandaal loog dat hij ‘nooit seks had gehad met die vrouw’. 

Terwijl haar medestrijders van het eerste uur steeds meer in de greep kwamen van postmoderne en cultuurrelativistische dogma’s, koos Chesler haar eigen weg. Zij was een drijvende kracht achter Women of the Wall, de organisatie die opkomt voor het recht van Joodse vrouwen om te bidden bij de Klaagmuur. Zij besteedde in de nasleep van de aanslagen van 9/11 uitvoerig aandacht aan het ‘nieuwe antisemitisme’ in de vorm van antizionisme. In haar publicaties over genderapartheid en eerwraak behandelde Chesler het onrecht tegen vrouwen in de islamitische wereld. 

Ervaringsdeskundige
Haar publicaties onderscheiden zich door een grote persoonlijke betrokkenheid. Die komt voort uit het feit dat zij op al die gebieden in zekere zin ervaringsdeskundige is. Als psychologe, als Amerikaans-Joodse vrouw die opgroeide in de door mannen gedomineerde jaren vijftig en als jonge bruid van een Afghaan, begin jaren zestig, toen zij in Kaboel in huwelijkse gevangenschap belandde. Daarover schreef zij het boek An American Bride in Kabul (2013). Ook bemoeide ze zich actief met de Women’s March in de Verenigde Staten. Toen die werd gekaapt door antizionistische groeperingen, was ze een van de weinige tegengeluiden. 

Chesler maakt zich met haar acties niet geliefd bij haar voormalige feministische strijdmakkers. In de documentaire Feminists: What Were They Thinking? van Johanna Demetrakas, sinds kort op Netflix te zien, krijgt zij een prominente rol tussen onder anderen Meredith Monk, Jane Fonda, Lily Tomlin en Laurie Anderson. Maar echt gevoelige onderwerpen worden in die documentaire niet aangesneden. 

“Ik weet niet wat er met de anderen is gebeurd, maar ik ben nog steeds feminist,” zegt Chesler in haar appartement in de Upper East Side van Manhattan, New York. “Zij zijn ergens de weg kwijt geraakt.”

Kunt u een paar voorbeelden noemen?
Ze zucht. “Kijk bijvoorbeeld naar het onderwerp Israël. Bepaalde feministen willen daar niet meer over praten. Anderen bedanken mij voor de moed mij hierover uit te spreken, maar zij fluisteren dat in mijn oor en durven het niet hardop te zeggen. Vandaag de dag hoort een goede feminist communistisch en antizionistisch te zijn. Veel Amerikaanse feministen bejubelen de hijab als een teken van verzet tegen racisme. Maar als je bedenkt dat vrouwen worden mishandeld en zelfs vermoord omdat zij weigeren een hoofddoek te dragen, zou je daar juist tegenin moeten gaan. Op dit punt heeft propaganda, net als in het geval van Israël, een verwoestende invloed. Terwijl tribalisme onder moslims wordt toegejuicht, worden Joden vanwege hun vermeende tribalisme gedemoniseerd.

‘Vandaag de dag hoort een feminist communistisch en antizionistisch te zijn’

Waarom is Israël zo’n geliefd mikpunt?
Dat komt door een goedlopende propagandamachine, vermengd met oude antisemitische vooroordelen. Israël, ooit bedoeld als een veilige thuishaven voor Joden, is nu de rechtvaardiging voor wereldwijde Jodenhaat. Zo zouden Israëliërs kinderen vermoorden. Zelfs als je zwart op wit aan toont dat Palestijnen in feite hun eigen kinderen vermoorden door ze in te zetten als menselijk schild, dringt dat gewoon niet door. Het kwaad van de propaganda is al geschied. En dan te bedenken dat Israël de enige staat is waar destijds de toenmalige wereldgemeenschap in redelijke eensgezindheid voor heeft gestemd. Let wel, heel veel landen in die regio zijn min of meer ontstaan door grondgebied van de oorspronkelijke bewoners af te nemen. Daar wordt niet over gesproken.

Hoe reageren Joden in Amerika op deze ontwikkelingen?
Twee Joden, drie meningen. Ik zeg vier, want vaak ben ik het zelfs niet eens met mijzelf. Joden zijn gepassioneerd en uiten hun meningen luid en duidelijk. Ik heb mijn liberale synagoge verruild voor een orthodoxe, omdat ik in de liberale constant vragen kreeg als: “Hoe kan je zo over Israël schrijven? Israël is fout.” Ik had er zo genoeg van, dat ik naar een plek ben gegaan waar ik gewoon een sjoeldienst kan bijwonen, mijn gebeden kan lezen en de dienst kan volgen zonder dat ik word lastiggevallen.

Veel Joden in Amerika verraden hun eigen Joodse geschiedenis, lotsbestemming en voortbestaan door net als linkse liberalen politieke correctheid te aanbidden. Zij beschouwen mij als een verrader, omdat zij bang zijn hun populariteit en hun veilige leventje te verliezen. Wanhopig hopen zij daarmee door de rest van de bevolking geaccepteerd te worden en zo te ontsnappen aan het Joodse lot. 

Het heeft voor mij ook even geduurd voordat ik doorkreeg dat de Joodse geschiedenis zich telkens herhaalt. Dat is een ontnuchterende vaststelling. Zeker na de universalisering van Anne Frank en de Holocaust.

Universalisering?
Ik beschouw mezelf mijn hele carrière al als een universalist. Maar helaas zijn het universalisme en het humanisme, met al hun positieve kanten, geen veilige schuilplaats voor Joden gebleken. De universalisering van Anne Frank en de Holocaust heeft geleid tot de neutralisering van de Joodse tragedie. Dat brengt mij bijvoorbeeld op het verhaal dat ik las over die Joodse jongen die in het Anne Frank Huis in Amsterdam werkte en geen keppel mocht dragen tijdens zijn werk. Dat is zo ironisch en zo pijnlijk. Uiteindelijk heeft de hele Broadway-benadering van Anne Frank als symbool voor ieder kind dat gelooft in het goede van de mens, bijgedragen aan het totale geheugenverlies waar wij vandaag de dag mee leven. Maar als je, zoals ik, aandacht blijft besteden aan die enorme Joodse tragedie, dan brengt dat je van de ene ellende in de andere: je wordt beschimpt of simpelweg genegeerd. Wij Joden hebben gedeeltelijk verloren omdat wij het niet zagen aankomen.”

Wanneer zag u het aankomen?
In 1980 heb ik het eerste feministische congres voor de Verenigde Naties georganiseerd, in Oslo. Ik was totaal verbijsterd door de haat tegen Israël die daar tot uitbarsting kwam. De tweede grote vrouwenconferentie van de VN, een paar maanden later in Kopenhagen, ontaardde helemaal in een hysterische anti-Israëlmanifestatie, inclusief scanderende vrouwen in chador. Het had niets meer met vrouwenkwesties te maken. Vervolgens heb ik verschillende Joodse organisaties in Amerika benaderd en ze gewaarschuwd dat woorden als onderdrukking, bevrijding, slachtofferschap en apartheid steeds meer tegen Joden en Israël gebruikt zouden gaan worden. “Jullie moeten je achterban tegen dit soort ideeën wapenen, zodat zij zich ertegen kunnen verzetten,” heb ik ze gezegd. De organisaties hebben beleefd geluisterd maar er niets mee gedaan. Eerst dacht ik dat ik niet serieus genomen werd omdat dit advies van een vrouw kwam. Maar later bleken er meer personen te zijn geweest die hier aandacht voor vroegen. Toen begreep ik dat ze er liever de ogen voor sloten uit angst voor wat er zou gebeuren als ze zich hierover uit zouden spreken. De angst om vrienden te verliezen, om reputatieschade op te lopen, om maatschappelijk te worden buitengesloten. Maar vooral omdat de waarheid gewoon te pijnlijk is.

Welke waarheid?
Dat de wereld weer bereid is om ons Joden uit te leveren en dat er niemand is die dat zal stoppen, hoe waardevol onze bijdrage aan de wereld ook is.

Waarom is dat, denkt u?
Eerst werden wij vervolgd door heidenen, toen door christenen en moslims en nu door de politiek correcte intelligentsia, waartoe wij zelf ook horen. Het probleem met het christendom is dat het in feite een dode Jood vereert. Onbewust is in het geloof doordrongen dat het offeren van een Jood of van Joods bloed de gelovigen van hun zonden zal verlossen. Luister, ik ben psycholoog, het is heus niet zo dat christenen roepen: “Laten wij een Jood vermoorden zodat wij verlost worden.” Het is onbewuster, het zit heel diep. Ik wil verder niet afgeven op het christendom of op welk geloof dan ook, dat is niet mijn intentie. Kijk trouwens naar de situatie van christenen in het Midden-Oosten van nu. Juist christenen worden daar enorm vervolgd. Ze werden, net als Joden, altijd al achtergesteld, maar nu beleven wij echt het slotakkoord van hun eeuwenlange geschiedenis daar. 

‘Het probleem met het christendom is dat het een dode Jood vereert’

Wat Israël en de Joodse intelligentsia betreft, blijft het opmerkelijk dat vooral Joden de noodzaak voelen om als eerste kritiek op de Joodse staat te leveren. Dat zie je op die manier niet bij de Nederlandse, Italiaanse of Ierse elite, om maar een paar landen te noemen. Alleen de Joden zijn bereid zichzelf en elkaar te vernietigen. 

Maar je ziet toch in het hele Westen een nietsontziende zelfkritiek op bijvoorbeeld slavernij, kolonialisme en seksisme?
Dat is anders. Er heerst inderdaad een meaculpasfeer over slavernij en kolonialisme, waarbij bijvoorbeeld standbeelden en straatnamen worden verwijderd. Nu worden klassieke schrijvers in de ban gedaan omdat hun verhalen vol ongewenste stereotypes zitten. Dat is de vernietiging van de Westerse canon en daar is het om te doen. Het Westen voelt zich schuldig over het koloniale, imperialistische slavernijverleden en de Apartheid, en dat wordt allemaal op Israël geprojecteerd. Niettegenstaande het feit dat echte slavernij en echte apartheid in de vorm van genderapartheid, tot op de dag van vandaag in de islamitische wereld bestaat. Maar er is in het Westen een diep verlangen zich te verlossen van de historische schuld, om zo de onschuld te herwinnen. Daarvoor is Europa in psychologisch opzicht zelfs weer bereid zijn Joden en de Joodse staat op te offeren. De Europeanen zijn racisten geweest, en dat weten ze. Het is best lastig om een goede manier te vinden dat recht te zetten. Dus dan kom je er al gauw op uit om weer Joden op te offeren, alles voor een schoon geweten. Bovendien kan dat traditioneel rekenen op enorme bijval. Ook in Amerika is ‘Palestina’ een wapen geworden in de eigen strijd tegen Westerse blanke suprematie. De Palestijnen zijn het symbool geworden voor alle onderdrukte volkeren. Als je aan hun kant staat ben je goed en geen onderdrukker, zelfs als je er wel een bent.

Welke vrienden heeft Israël nog in Amerika?
Dat zijn de evangelische christenen, orthodoxe Joden en rechtse populisten. Op dit moment verwelkomen wij alle vrienden, wat hun motieven ook mogen zijn. 

En president Trump?
Oh my God, what can I say? Ik vind dat zijn voorganger, president Obama, duidelijk de voorkeur gaf aan het Iraanse regime boven het Saoedische koningshuis, aan de islam boven de andere religies en aan de Arabieren in Gaza en op de Westbank boven Arabieren in Israël. En dan is daar opeens deze man afkomstig uit een verhaal van Damon Runyon, bevolkt door gokkers, prijsvechters, showmeisjes, hoeren en miljardairs die nooit een boek lezen. Ik begrijp die wereld niet eens. Maar dan besluit hij de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem te verhuizen en stelt hij Nikki Haley als VN-ambassadeur aan, die de voltallige VN de waarheid inwrijft en ook nog ten gunste van Israël. Ik heb er gewoon geen woorden voor. Of hij echt iets begrijpt van de realiteit in de Arabische en islamitische wereld is de vraag. Maar ja, Gods wegen zijn ondoorgrondelijk.