De toekenning van de P.C. Hooftprijs voor beschouwend proza aan Anja Meulenbelt (80) leidt tot discussie in de literaire wereld. De jury prijst Meulenbelts bijdrage aan de taalontwikkeling. Kritische schrijvers betwijfelen of de literaire kwaliteit doorslaggevend was; zij vermoeden dat activisme heeft meegewogen. Schrijfster Marente de Moor, wier roman De bandagist deze week door de Volkskrant werd uitgeroepen tot boek van het jaar, zegt: “De indruk wordt gewekt dat er bij de woede van het moment een kandidaat is gezocht. Dat schept een precedent. Bij het volgende grote drama in de wereld moeten de juryleden weer op zoek naar iemand die daarmee bezig is, terwijl ze de werkelijke literaire kwaliteiten van een oeuvre zouden moeten onderscheiden.”
Volgens De Moor wringt de timing en de morele context: “Je slaat wel een raar figuur als jury. Amnesty publiceert een rapport over de gruwelijke misdaden van Hamas tegen vrouwen, en op dezelfde dag ken je de belangrijkste literaire prijs toe aan een activiste die deze praktijken al op 8 oktober 2023 rechtvaardigde als legitiem verzet. Dat is een radicaal statement.”
‘Onvermijdelijk’
De Moor verwijst naar het opiniestuk op Vara-blog Joop.nl van 8 oktober 2023, waarin Meulenbelt de slachtpartij door Hamas een dag eerder beschreef als een ‘militaire aanval op bezettingsmacht Israel’. “De pressurecooker die Gaza heet is ontploft,” schreef Meulenbelt. “Wil iemand even komen vertellen welke opties de Palestijnen nog over hebben?” Volgens De Moor had de jury explicieter moeten zijn over haar motieven. “Je kiest voor iemand die vanuit het comfortabele Nederland wegkeek van verkrachtingen, omdat de slachtoffers in haar zwart-wit gekleurde wereldbeeld tot het verkeerde kamp behoorden. Ik denk niet dat dit blijk geeft van geraffineerd en oorspronkelijk denken, passend bij de statuur van die prijs. Ik geloof er niks van dat de literaire kwaliteit doorslaggevend is geweest, zoals de jury beweert.”
Anja Meulenbelt werd bekend door De schaamte voorbij (1976). Haar werk is nauw verweven met politiek activisme: zij was lid van de SP en bestuurslid van Bij1, schreef meerdere boeken over de Palestijnse zaak en was getrouwd met een man uit Gaza. Enkele jaren geleden voerde de feministe campagne tegen Femmes for Freedom, een Nederlandse stichting die zich inzet tegen gedwongen huwelijken en eergerelateerd geweld.
Kromproza
In De Telegraaf uiten meer auteurs zorgen. Jessica Durlacher: “Ze krijgt die prijs niet om haar kwaliteiten als essayist, maar vanwege politiek activisme.” Pieter Waterdrinker verwijst naar een klassiek literair uitgangspunt: “Van mij mag iedereen prijzen winnen. Maar Vladimir Nabokov zei al: zodra je politiek en literatuur met elkaar vermengt, krijg je ideologische rotzooi.”
‘Haar gedachtegoed is salonfähig in de culturele scene van nu’
Schrijfster Natasha Gerson reageert op sociale media scherp op het werk van de laureate: “Het onnozelste kromproza dat ooit op deze moddervlek gewrocht is, alleen overtroffen in domheid door zichzelf.” De discussie kreeg een lichtere noot toen schrijver Theodor Holman opmerkte: “Ik heb mijn P.C. Hooftprijs teruggestuurd.” Een grap, want Holman won de prijs nooit.
Mode in cultuurkringen
De samenstelling van de jury speelt een pikante rol in de discussie. Sommige leden hebben zich in het publieke debat expliciet uitgesproken over Gaza en Israël. De Moor wijst erop dat juist bij een oeuvreprijs een bijzondere verantwoordelijkheid hoort. “De jury is in dienst van het instituut, schatplichtig aan iedereen die ooit deze prijs heeft gekregen. Dat schept de verplichting dat je het laat uitstijgen boven activistische polemiek.”
Daarmee gaat het debat niet zozeer over Meulenbelt zelf, als wel over de mores in de literaire wereld. Marente de Moor: “Iemand die deze oeuvreprijs voor beschouwend proza krijgt, zou moeten laten zien dat ze van alle markten thuis is in haar denken. Ik zie niet veel veelzijdigheid. Het gedachtegoed is salonfähig in de culturele scene van nu.”
Over de plaats van activisme in de literatuur lopen de meningen uiteen, zoals al in de tijd van Nabokov. De kernvraag na de toekenning aan Meulenbelt is eenvoudig: wordt de hoogste literaire prijs toegekend voor schrijfkunst, of voor standpunten?