De krullen hebben plaatsgemaakt voor een kaal hoofd en een gecoiff eerd baardje. Zo hoog als hij vroeger kon zingen lukt niet meer, maar nog altijd speelt Billy Joel de sterren van de hemel voor overvolle zalen.
Een stevig debat gaat eraan vooraf. Kun je hem wel een componist noemen? “Dat kun je je ook afvragen over Irving Berlin, ook een man die alleen populaire muziek schreef, alleen wat langer geleden.” Bovendien: de componist in deze NIW-editie heeft nogal wat onderscheidingen op z’n naam staan. Naast talloze nominaties en meer dan een handvol Grammy’s kende de Amerikaanse Library of Congress hem de Gershwinprijs voor populaire muziek toe. Slechts vijf componisten gingen hem voor. Uiteraard is er ook een prominente plaats voor hem in het Great American Songbook. Als eerste niet-klassieke musicus is hij geëerd met een portret in de Steinway Hall in Manhattan. Honderden grootheden, onder wie Barbra Streisand, coverden zijn nummers. En – minder bekend – het laatste album dat hij uitbracht, in 2001, bevat louter klassieke composities. Daarmee is het pleit beslecht. Deze virtuoos hoort thuis in de rij beroemde Joodse componisten.
Billy Joel stond vorig jaar met tien nummers in de Nederlandse Top 2000. Zijn legendarische Piano Man staat al jaren rotsvast in de top tien, dit jaar op plaats vier. En deze maand begint hij op 74-jarige leeftijd met een tournee door de Verenigde Staten, waar hij bij sommige optredens zal worden vergezeld door de even oude Stevie Nicks, zangeres van Fleetwood Mac. De zanger scoort al lang geen hits meer, omdat hij bewust geen platen meer uitbrengt. Maar er zijn niet veel soloartiesten met zo veel evergreens op hun naam als William Martin Joel.
Balletlessen
‘Billy’ Joel is een overgevoelig lefgozertje, op 9 mei 1949 geboren in The Bronx en opgegroeid op Long Island. Hij moet zich een weg door zijn wijk knok ken. Vlak voor de oorlog heeft vader Helmut Joel, een Joodse vluchteling uit Duitsland, de eveneens Joodse Rosalind Nyman ontmoet. Rosalinds ouders zijn immigranten uit Engeland, die hun geluk hebben gezocht in de Goldene Mediene. Helmut en Rosalynd ontmoeten elkaar bij een uitvoering van een opera van Gilbert en Sullivan en worden verliefd. Maar de plicht roept. Helmut, inmiddels bekend als Howard, meldt zich in 1942 aan bij het Amerikaanse leger om Europa te bevrijden. Als hij een jaar later terugkeert, is hij een ander mens geworden. Toch besluit het paar in 1948 te trouwen en amper een jaar later wordt William geboren.
Maar een gelukkig huwelijk is het niet. Howard kan niet aarden in de Verenigde Staten, waar hij de inwoners te materialistisch en te ongecultiveerd vindt. Hij scheidt in 1957 van Rosalynd en keert terug naar Europa. Hij laat niet alleen haar, maar ook zijn achtjarige zoon Billy achter.
Moeder en zoon hebben het niet breed. Wel staat er een piano in huis, een instrument dat oorspronkelijk vader Helmut heeft toebehoord. Al voor de scheiding stimuleert Rosalynd haar zoon daarachter plaats te nemen. Dat is niet moeilijk, want de jonge Billy pingelt er zelf graag op los. Maar pianolessen? Dat is een ander verhaal. In de jaren zestig is het niet stoer voor een jongetje toonladders te studeren. Je hoort je, zeker in de buurt waarin hij opgroeit, vooral mannelijk te gedragen. En pianolessen passen daar niet bij.
‘Hé Billy, waar is je tutu?’ schreeuwen de buurtjongens hem toe
Tot overmaat van ramp geeft zijn pianolerares ook balletlessen. De kinderen in de buurt zijn wreed, zoals overal ter wereld: “Hé Billy, waar is je tutu?” schreeuwen ze hem toe, terwijl ze zijn bladmuziek uit de hand meppen. De jongen krijgt regelmatig een pak rammel.
Daar moet verandering in komen, dus gaat de 1,66 meter metende Billy op boksles en hij is daar best goed in. Hij mag zelfs semiprofessionele wedstrijden boksen en op straat durft hij meteen de grootste jongen van het clubje pesters uit te dagen en tegen de grond te werken. Het werpt zijn vruchten af. De bully’s van de buurt laten hem met rust, al blijft Billy een buitenbeentje. Hij stopt pas met boksen als een tegenstander hem een gebroken neus slaat, wat hem zijn karakteristieke gok oplevert.
Loser
Je kunt de jongen wel uit de buurt halen, maar haal je de buurt ook uit de jongen? Als hij later door allerlei critici wordt neergesabeld, komt het oude straatvechtertje weer in hem boven. Het gezaghebbende muziekblad Rolling Stone publiceert bijvoorbeeld jarenlang vernietigende kritieken op zijn werk. En dat blad is niet het enige. Jarenlang weet Joel daar niet goed mee om te gaan. Hij verscheurt zelfs bij wijze van protest tijdens een optreden een zeer negatieve recensie. Jaren later zegt hij daarover: “Ik groeide op in een buurt waar je als je geslagen werd, terugsloeg. Het toekeren van de andere wang was onbekend. Vroeger werd ik op dezelfde manier woedend over al die negatieve kritieken. Daar ben ik nu iets beter in geworden. Iets. En ik moet in gedachten houden: ik componeer niet voor de critici.”
Maar het feit dat zijn vader hem met zijn moeder achterlaat, slaat diepe wonden: “Zonder mijn eigen vader in de buurt zocht ik voortdurend naar mijn eigen identiteit. Aan de ene kant kon ik denken dat ik zonder zijn verwachtingen kon zijn wat ik wilde, dat ik vrij was. Aan de ander kant voelde ik dat ik nooit een kern zou hebben.” En keer op keer vindt Joel dat hij zichzelf teleurstelt. Hij ziet zichzelf als een loser en ontwikkelt een diep minderwaardigheidscomplex.
____________________
Een familie in twee werelden
Joels vader Helmut kwam uit het Duitse Neurenberg en was de zoon van de succesvolle textielmagnaat Karl Amson Joel, die met zijn postorderbedrijf een enorm imperium opbouwde. Helmut was klassiek pianist en was verbonden aan de zaak van vader Karl, die beroemd was in heel Duitsland en daarbuiten. Totdat de nazi’s aan de macht kwamen. Vooral Julius Streicher, oprichter van het extreem antisemitische propagandablad Der Stürmer, had bijzondere aandacht voor Karl. Uiteindelijk werd vader Joel in 1938 gedwongen zijn bedrijf voor een schijntje van de werkelijke waarde te verkopen aan Josef Neckermann.
Klinkt de naam Neckermann u bekend in de oren? Dat kan: Josef Neckermann bouwde na de oorlog op de ruïnes van Joels bedrijf het bekende Duitse postorderbedrijf op. Dat was nadat Neckermann vanwege zijn naziconnecties één jaar gevangenisstraf had uitgezeten. Ook werd hij een invloedrijk lid van het West-Duits Olympisch Comité.
Na de gedwongen verkoop moest Karl Joel vlak voor het uitbreken van de oorlog met zijn zoon Helmut en de rest van het gezin berooid naar Cuba vluchten. Van daaruit had hij het geluk door te kunnen reizen naar de Verenigde Staten. Daar werd zoon geen klassiek concertpianist, maar technische bouwkundige.
In 1957 ontving Karl Joel een restitutievergoeding van twee miljoen Duitse marken van Neckermann. In datzelfde jaar scheidde zijn zoon Helmut van Rosalynd, liet Billy achter en keerde terug naar Europa. Als Howard Joel vestigde hij zich uiteindelijk in Groot-Brittannië, waar hij een nieuw gezin stichtte. Zijn zoon, Alexander Joel, de halfbroer van Billy, werd geboren in 1971 en is een succesvol klassiek dirigent. Ook grootvader Karl Joel keerde terug naar Europa. Hij vestigde zich in 1964 opnieuw in zijn geboortestad Neurenberg, waar hij tot zijn dood in 1982 zou blijven wonen.
____________________
Zelfmoordpogingen
Joel slaagt niet voor zijn eindexamen omdat hij bij een van de proeven niet komt opdagen. Als hij het huis uit gaat en met zijn beste vriend Jon Small probeert op zichzelf te wonen, verpest hij het door het met Smalls vrouw Elizabeth aan te leggen. Hij wordt uit het gemeenschappelijke huis gezet en op zijn 21e is hij weer gedwongen thuis te gaan wonen.
Wel scoort hij zijn eerste platencontract. In 1971 mag hij zijn debuut-lp opnemen. Daarop staat het later beroemd geworden She’s got a way, dat geïnspireerd zou zijn op Elizabeth Small. Maar er gaat iets volstrekt mis met de snelheid van de opname.
Op de plaat heeft Joel opeens een hoog stemmetje
Op de plaat heeft Joel een hoog stemmetje en de songs zijn onbedoeld uptempo. Geld voor een nieuwe opname is er niet en de platenbaas houdt Joel aan zijn contract: hij moet ondanks deze complete ramp toch op tournee. De debuterende artiest twijfelt enorm aan zijn eigen kunnen: “Ik werd overmand door angst. Zou ik ooit mezelf kunnen bedruipen?”
Joel lijdt aan diepe depressies. Als hij het probeert goed te maken met zijn vriend Jon Small, gaat het mis. Op de dag dat de vrienden hebben afgesproken hun ruzie bij te leggen, vindt Small Joel bewusteloos op de grond. Hij blijkt boenwas te hebben gedronken. “Ik vond het beter smaken dan bleekwater,” zal hij daarover later zeggen. “Maar toen ik bijkwam in het ziekenhuis, was mijn eerste gedachte: mooie boel, zelfs mezelf van kant maken kan ik niet goed.” Drie weken later volgt een tweede zelfmoordpoging, waarna Joel zichzelf een paar weken laat opnemen in een kliniek.
Aan depressies zal hij zijn leven lang blijven lijden. Het is een van de redenen waarom hij naar de fles grijpt. “Alcohol stond altijd voor me klaar. Ik heb niets met nuchterheid, maar ik weet des te meer van dronkenschap,” zal hij daarover later zeggen.
Doorbraak
Het is 1972. Als 23-jarige artiest probeert Joel aan de bak te komen aan de westkust van de Verenigde Staten. Onder de naam Bill Martin speelt hij een paar jaar in een pianobar. Hij schrijft een melodie in driekwartsmaat. De muziek komt altijd eerst. “En daarna vraag ik me af: wat wil ik nu met deze melodie zeggen? Dan komt de tekst.” Die tekst is autobiografisch. De mensen die hij beschrijft bestaan allemaal echt, het zijn mensen van vlees en bloed, hij kent ze bij naam. De hoofdpersoon in het lied is Joel zelf. Piano Man is geboren: The manager gives me a smile / Cause he knows that it’s me / they’ve been coming to see / to forget about life for a while.
Dat nummer wordt zijn doorbraak. Een jaar later trouwt Joel alsnog met Elizabeth Weber, de ex van Jon Small. Zij wordt ook zijn manager. Elizabeth inspireert hem tot tal van liedjes, waaronder She’s always a woman en Just the way you are. Ook zou zij de serveerster zijn die hij in Piano Man beschrijft. Hij keert met Elizabeth terug naar de oostkust van de VS, waar hij aan zee gaat wonen: “Ik moet altijd in de buurt van water zijn.” Joel heeft zijn stem gevonden. Hij scoort hit na hit.
Maar de eerste barsten in het huwelijk dienen zich al aan. Het is te horen in een lied dat verschijnt op zijn vierde plaat, Turnstiles. Het nummer Summer Highland Falls uit 1975 verschijnt niet op single, maar voor Joel zal het altijd een van zijn belangrijkste songs blijven. Veel later zal hij uitleggen dat het lied gaat over zijn labiele relatie met Elizabeth. Virtuoos begeleid op de piano is de belangrijkste zin in het lied: It’s either sadness or euforia, het is dieptreurig of fantastisch. Een perfecte uiting van een bipolaire stoornis. Hij zal het nummer nog vaak vertolken. Ook in 1995, als hij het ten gehore brengt tijdens een gesprek met het publiek in uitgerekend Neurenberg, de stad waar zijn vader vandaan komt. Hij praat openlijk over zijn labiliteit: “De meeste artiesten, componisten, artistiekelingen hebben een neiging tot bipolair gedrag,” vertelt hij. “Je gaat omhoog en omlaag. Als je die golven als artiest kunt kanaliseren, kun je ze gebruiken. Kun je dat niet, dan heb je een probleem.”
Billy Joel vertelt hoe hij na zijn jaren in Los Angeles terugkwam naar de staat New York, ten noorden van de wereldstad: “Ineens zat ik in een rustige omgeving, waar weinig afleiding was. Dingen die me dwars zaten, kwamen boven. Dat was de inspiratie voor Summer Highland Falls. Het was ook de tijd waarin ik me realiseerde dat het leven niet zo simpel was als ik daarvoor dacht. Ik moest mijn fouten onder ogen zien en eraan werken. Erkennen wat er misging in de relatie met mijn vrouw.” Zelf noemt Joel het ‘desperation leading to inspiration’, wanhoop die leidt tot inspiratie. Hij ziet de song als het moment waarop hij zijn creativiteit naar een hoger plan brengt.
____________________
Sleutelsong
In elk interview waarin hem naar zijn belangrijkste lied wordt gevraagd, komt dit nummer terug: Summer Highland Falls. Het is een lied over manische depressiviteit, waar Joel alles van weet. Naast het virtuoze pianospel, toont dit nummer ook zijn talent als dichter.
They say that these are not the best of times But they’re the only times I’ve ever known And I believe there is a time for meditation In cathedrals of our own Now I have seen that sad surrender in my lover’s eyes And I can only stand apart and sympathize
For we are always what our situations hand us It’s either sadness or euphoria
So we’ll argue and we’ll compromise And realize that nothing’s ever changed For all our mutual experience Our separate conclusions are the same Now we are forced to recognize our inhumanity Our reason coexists with our insanity And though we choose between reality and madness It’s either sadness or euphoria
How thoughtlessly we dissipate our energies Perhaps we don’t fulfill each other’s fantasies And as we stand upon the ledges of our lives With our respective similarities It’s either sadness or euphoria
____________________
Wantrouwen
Elizabeth heeft inmiddels het management van Joel overgedragen aan haar broer. Die blijkt de zanger voor miljoenen te hebben opgelicht. In de rechtszaal leveren de twee een enorm gevecht, waarin Joel het onderspit delft. Van de geëiste tachtig miljoen dollar schadevergoeding wordt hem nog geen tiende toegekend. Het maakt hem wantrouwend. In 1982 scheidt hij van Elizabeth, die tot op de dag van vandaag royalty’s ontvangt voor diverse songs.
‘Goodnight Saigon’ is zijn eerste tekst die niet autobiografisch is
In datzelfde jaar brengt Joel Goodnight Saigon uit, over de oorlog in Vietnam. Het is de eerste keer dat hij een tekst schrijft die niet autobiografisch is, want de zanger heeft nooit een voet op Vietnamese bodem gezet. Hoewel het een enorme hit wordt, beschimpen critici hem. Waarom moet hij een lied schrijven over Vietnam alsof hij daar gevochten heeft, terwijl hij nooit een dag in het leger heeft gediend?
Toch gaan Joels teksten vrijwel altijd over zijn eigen gevoelens. Autobiografisch is bijvoorbeeld You’re only human uit 1985. Een lied over een jongen die het niet meer ziet zitten en een oudere man die hem opbeurt en zegt: ‘Er komen andere tijden’. De opbrengst van die single gaat naar een instelling die zich toelegt op zelfmoordpreventie.
Zijn hele carrière lang gaat Joel graag met zijn publiek in gesprek. Er zijn talloze filmpjes te vinden van die optredens, zoals in 1996 in Vassar College, ooit opgericht als een particuliere eliteschool voor bemiddelde vrouwen. Het is bekend dat Joel zich laat inspireren door George Gershwin, Leonard Bernstein, de Beatles en de Rolling Stones. In het publieksgesprek voegt hij daar countrymuziek, Tori Amos en Pearl Jam aan toe. En hij vertelt over zijn fascinatie voor klassieke muziek. Vooral voor Ludwig van Beethoven, met wie hij zich verwant voelt. Joel speelt in Vassar delen van de Eroïca en zegt daarna: “Ik kan mezelf niet vergeven dat ik Beethoven niet ben.”
Sterrenkoppel
Als Joel in 1985 trouwt met fotomodel Christie Brinkley, worden de twee een echt sterrenkoppel. Ze staan voortdurend in de schijnwerpers. Het leven van Joel is al een open boek door zijn autobiografische liedteksten, nu doet zijn huwelijk met Brinkley er nog een schep bovenop. Ze krijgen samen een dochter, Alexa Ray Joel, als eerbetoon aan Joels idool Ray Charles. In 1994 ontwerpt Brinkley nog de hoes van River of Dreams, maar ook dit huwelijk houdt geen stand. De twee scheiden in 1994.
De creatieve bron droogt op. River of Dreams zal zijn laatste elpee zijn, op dat ene klassieke album uit 2001 na. Joel vindt dat de songs die hij daarna schrijft gewoon niet goed genoeg zijn om op de plaat te zetten. Optreden blijft hij wel, vaak en veel.
Adam Weismann
Hij is kind aan huis in Madison Square Garden en mag als een van de eerste westerse artiesten optreden in Rusland. Nadat hij zich in 2005 lange tijd heeft laten opnemen in een afkickkliniek, komt er een soort rust over hem. Joel voelt zich tevreden, hoewel nooit helemaal: “Ouder worden is niet zo gemakkelijk,” vertelt hij. “Het is niet zoals op een schilderij van een oude Hollandse meester, met een man die tevreden zijn pijp rookt bij het haardvuur en zijn familie in de keuken gadeslaat. Zo’n man die denkt: ik heb goed geboerd, ik kan op mijn lauweren rusten. Zo werkt het leven niet. Iedere leeftijd heeft zijn eigen uitdagingen en complicaties.”
In 2017 wordt Joel in The late show gevraagd waarom hij helemaal geen platen meer uitbrengt. “Ik had gewoon niets meer te zeggen. Ik heb mijn zegje gedaan,” antwoordt hij. Maar toeren blijft hij. En ondanks zijn verslavingen en depressies zegt hij: “Ik denk dat mijn laatste woorden zullen zijn: het is allemaal toch nog goed gekomen.”
Deze serie is mede mogelijk gemaakt door Maror
