Een negen op het rapport van het leven

“Israël heeft een van zijn grootste verhalenvertellers verloren,” zei de Israëlische president Isaac Herzog toen het nieuws bekend raakte dat Meir Shalev op 11 april was overleden. “Hoe verdrietig dat we nooit meer die gretige verwachting bij de publicatie van een van zijn nieuwe boeken zullen voelen, die ons leven zouden hebben veranderd en het rijker en voller maakten.” 

Eerbetonen uit de hele wereld stroomden binnen na de dood van een van Israëls belangrijkste schrijvers, maar wellicht geen zo mooi als dat in het overlijdensbericht in de New York Times, dat Shalev vergeleek met de literaire grootheden Mark Twain, vanwege de humor en satire die de Israëli in zijn romans verwerkte, en Gabriel García Márquez, voor zijn gebruik van het magisch realisme waarmee de Colombiaanse Nobelprijswinnaar triomfeerde. 

Meir Shalev was net zo oud als de staat Israël. Op 23 juli 1948 werd hij geboren in Naharal, de eerste mosjav in de Joodse staat, beroemd om het cirkelvormige ontwerp. Hij was zoon van een dichter, niet bepaald een beroep dat snel geassocieerd zal worden met het werk in de brandende zon op een collectieve boerderij. Juist dat zou later een van Shalevs favoriete onderwerpen worden: de botsing van Europees-Joodse intellectuelen en hun hoogdravende idealen met het harde boerenbestaan in hun beloofde land. En de vaak hilarische situaties die dat opleverde. 

Ridderschap

Zijn diensttijd vervulde Shalev in de Golani Brigade, waar hij in 1967 als negentienjarige gewond raakte tijdens de Zesdaagse Oorlog. Na zijn studie psychologie aan de Hebrew University in Jeruzalem wijdde Shalev zich aan de journalistiek. Hij presenteerde televisieprogramma’s, waaronder Erev sjabbat op Channel One. Maar tegen zijn veertigste besefte Shalev dat zijn hart niet bij de tv lag en hij begon te schrijven. Kinderboeken eerst, daarna non-fictie, zoals het in 1985 gepubliceerde De Bijbel nu, zijn persoonlijke interpretatie van verhalen uit de Tenach.

‘Iedereen faalt bij het laatste gebod. Niemand zal ooit een tien scoren’ 

In 1988 volgde zijn debuutroman, internationaal uitgegeven onder de titel The blue mountain, maar in het Hebreeuws en Nederlands als Russische roman. Shalev nam het leven van de zionisten van voor de Israëlische onafhankelijkheid onder de loep met een lach en een traan. Zijn tweede roman Esau (1991) werd in 2019 verfilmd met de Israëlische topacteurs Shira Haas en Lior Ashkenazi en Hollywoodster Harvey Keitel in de hoofdrollen. Er volgden nog zes romans, de laatste vorig jaar nog: Don’t tell your brother. Voor Een duif en een jongen (2006) ontving Shalev de prestigieuze Israëlische Brennerprijs en de Amerikaanse National Jewish Book Award. Internationaal werd de schrijver geëerd met onder andere het ridderschap in de Franse Orde der Kunsten en Letteren. 

Moedig

Hoewel hij tot het progressieve establishment behoorde, hield Shalev – in tegenstelling tot tijdgenoten Amos Oz en David Grossman – er niet van zijn romans met politiek te doorspekken. Daarvoor gebruikte hij dik dertig jaar zijn column in Yedioth Ahronoth. Hoewel Shalev een voorstander was van een faire behandeling van de Palestijnen en de tweestatenoplossing, was hij niet blind voor de tekortkomingen aan Arabische zijde. “Radicale Palestijnen vinden nog steeds dat de enige oplossing is dat alle Joden hun koffers pakken en terugkeren naar waar hun grootouders vandaan kwamen,” zei de schrijver in een interview met Der Spiegel in 2009. “Als er geen Joden meer in het Midden-Oosten zijn, is het probleem opgelost, volgens hun logica. Zolang zij zo blijven denken, zal er geen vrede zijn.” 

Op 11 april werd Meir Shalev geveld door alvleesklierkanker. “Mijn vader was een pragmaticus,” zei dochter Zohar in haar grafrede in Nahalal. “Hij aanvaardde zijn diagnose en ging met die reis om op een praktische, professionele en moedige manier.” De New York Times schrijft dat Shalev opmerkte dat het tiende gebod een gevoel – namelijk begeren – verbiedt, anders dan de overige negen waarin handelingen worden verboden. “Iedereen begeert,” vond hij, “Iedereen faalt bij het laatste gebod. Zo verzekerde de Bijbelse wetgever zich ervan dat geen enkele Jood ooit een perfecte tien zou scoren bij de geboden. Een negen is het hoogste cijfer op het Joodse rapport.”

Foto: Meir Shalev in 2011, © Miriam Alster/Flash90