Een noodzakelijke aanklacht

De woorden van Jacques Grishaver zijn mij uit het hart gegrepen – dat zullen hopelijk velen gedacht hebben na zijn indringende, actuele speech bij de nationale Holocaustherdenking. Helaas kon hij niet lang stilstaan bij herinneringen, gemis en de permanente pijn en rouw. Dit was geen stil moment van herdenking en rouwverwerking. De voorzitter van het Auschwitzcomité was genoodzaakt fel te ageren tegen huidige politieke praktijken. Daarmee kreeg de herdenking een nieuw karakter: die van een felle aanklacht tegen fascistoïde politici die nu actief zijn in het parlement. Het was een duidelijke interventie in het gepolariseerde maatschappelijke debat, namens degenen die de bruine tekenen aan de wand herkennen.

Elk woord van Grishaver was raak. Hij beschreef het schaamteloze misbruik van uniek historisch leed voor coronademonstraties, probeerde te doorgronden hoe onwetend en gemanipuleerd mensen zijn die zulke vergelijkingen omarmen en hij noemde de bron van deze ellende: populistische politici die heel bewust de Jodenvervolging misbruiken. Voor effectbejag, om de provocatie, maar ook om een antisemitisch publiek te bedienen.

Morele val
Grishaver hekelde het gebruik van de klassieke antisemitische clichés. Hij was nog mild toen hij zich in een verzuchting afvroeg of hij het de onwetenden die zo bevattelijk zijn voor desinformatie en complotdenken kwalijk kan nemen dat ze zich laten opjutten. Achter die woorden schuilde een sprankje hoop dat mensen ooit zullen inzien dat ze belazerd worden. Hopelijk krijgt hij gelijk. Toch blijft het verwonderlijk dat in dit vrije land de historische kennis zo pover is. Hier ligt de informatie namelijk voor het oprapen, iedereen heeft toegang tot een uitputtende hoeveelheid documentatie over de Holocaust, die in de afgelopen decennia, sinds de Oost-Europese archieven opengingen, alleen maar blijft groeien.

Maar feiten en genuanceerde analyses doen er niet toe voor complotdenkers en racisten, dat is ook waar. De vrijheid van informatie is niet besteed aan de types die met Jodensterren wapperen terwijl zij klagen dat hun vrijheid geschonden zou zijn. Dat maakt hun morele val nog dieper. Bij die verloedering horen ook het ontkennen en fout interpreteren van de werkelijkheid, het negeren van historische kennis en het weigeren van empathie voor de slachtoffers. Groot historisch leed wordt een vast onderdeel van de hedendaagse haatmachine.

Het resultaat: schuimbekkende Forumpolitici afkomstig uit jongerenclubs die de SS vereren, die in alle toonaarden ontkennen dat er iets mis is met hun bewuste trivialisering en besmeuring van Joods leed en de symbolen van de Jodenvervolging.

Grishaver noemde geen partij, maar om de naam Baudet, die de legitimiteit van het Neurenbergtribunaal ontkent, kon hij niet heen. Goed dat die naam genoemd is: extreemrechts heeft een duidelijk smoelwerk.

Vuilstortplaats
Het lijkt een ongelijke strijd, want deze politieke vandalen zijn uit op destructie – het enige waar ze toe in staat zijn. En de tijdgeest maakt het ze makkelijk, de hordes bewonderaars en geestverwanten staan klaar om hun medemenselijkheid en rationaliteit uit te schakelen en toe te slaan. In heel Europa, niet alleen hier.

Grishaver is niet de enige gezaghebbende stem die de schaamteloosheid van de nieuwe bruinhemden te kijk zet. In mijn geboorteland Roemenië houdt een zeer geliefde schrijver zijn immense publiek elke dag bij de les met urgente berichten op internet. Hij heet Mihai Sora, is 106 jaren oud, wandelt, houdt het nieuws bij, leest en leert nog elke dag om vervolgens verslag te doen aan zijn veel jongere bewonderaars die snakken naar heldere inzichten. Onlangs schreef hij aan hen ‘die de geschiedenislessen nooit geleerd hebben of vergeten zijn’ en nieuwe iconen en rolmodellen zoeken in fascistische leiders van weleer. Ook zijn woorden zijn mij uit het hart gegrepen: ‘Echt patriottisme is elders te vinden, echte helden zijn geen moordenaars en maken geen antisemitische wetten. Evenmin liften ze mee op de armoede, de onwetendheid en de onmacht van Roemenen. Ze brengen de menselijke waardigheid niet naar de vuilstortplaats.’ Grishaver sprak eind januari voor Nederland, maar dankzij alerte geestverwanten in de hele wereld staat hij gelukkig niet alleen.