Gemiste kans

Dat het huwelijk van de Vara (tegenwoordig BNNVara) met Israël en de Joden niet altijd even gelukkig is, bleek mij 45 jaar geleden. Op de redactie van het inmiddels opgeheven actualiteitenprogramma Dingen van de dag van Vara Radio prijkte eind jaren 70 een poster van Moshe Dayan. In hun pauzes mochten de redacteuren van deze rubriek graag pijltjes gooien en de afbeelding van de Israëlische oud-minister leende zich daar prima voor. 

Eigenlijk opmerkelijk, want was de Vara in vervlogen tijden niet de omroep met relatief veel Joodse leden? En had deze niet tal van populaire presentatoren en journalisten van Joodse komaf? Zeker, dat was toen, maar om een of andere reden is BNNVara al geruime tijd de belangrijkste criticus van de Joodse staat binnen de publieke omroep. En hierbij kent men weinig taboes. 

Denk bijvoorbeeld aan het geruchtmakende Sanne Wallis de Show uit 2018, waarin de Israëlische songfestivalwinnares Netta op weinig smaakvolle wijze werd geparodieerd, hetgeen tot de nodige publieke opwinding leidde. En denk aan de BNNVara-website Joop met zijn felle anti-Israëlpassie. Of aan het debacle rond een presentatrice van Op1 die namens BNNVara ‘de apartheidsstaat Israël’ maar even vergeleek met het dictatoriale Iran. 

Kijkcijfers

Met deze voorbeelden in gedachten kun je je afvragen wat de achtergrond is van dit opvallend afwijkende product in het BNNVara-assortiment, Het Beloofde Land. Het antwoord is even simpel als banaal. De gefuseerde omroep is nog steeds geen hartstochtelijk liefhebber van de Joodse staat, maar als Coen Verbraak zich meldt, verandert alles. Sinds een paar jaren is geen enkele omroep meer volledig baas in eigen huis. Het is de overkoepelende NPO die betaalt en dus bepaalt: de empathische interviewer wordt maar al te graag uitgeleend aan wie dat wil. Dit gebeurt zelfs wanneer hij een serie over het jarige Israël wil maken, wat niet tot grote vreugde bij BNNVara zal hebben geleid. Maar Verbraak betaalt zich altijd uit in klinkende munt, dat wil zeggen: kijkcijfers. 

Zes weken lang kregen de kijkers clichés en feitelijke onjuistheden voorgeschoteld

Eindredacteur van BNNVara Herman Meijer blikt dan ook trots terug op Het Beloofde Land: “Elke aflevering werd, ondanks vakantiedagen en mooi weer, door een vaste groep van meer dan 400 duizend kijkers zeer goed bekeken. We zijn daar blij mee.” 

Maar prachtige cijfers of niet, ondanks de inzet van een goede redactie waarvan de adviezen waarschijnlijk vaker niet dan wel werden opgevolgd, bleek de interviewer over te weinig kennis van de problematiek van Israël, zijn buren en het jodendom te beschikken. 

Moeras

Heeft Coen Verbraak dan welbewust een negatief beeld van de Joodse staat en zijn bewoners willen schetsen? Dat geloof ik nu ook weer niet. Verbraak is een respectabele journalist, maar hij is simpelweg vastgelopen in het moeilijk doordringbare moeras van het Israëlisch-Palestijns conflict en heeft tegelijkertijd allerlei uitgekauwde clichés over Joden opgediend.

Twee voorbeelden. Over de Zesdaagse Oorlog stelt Verbraak dat de ‘Westoever door kolonisten’ werd bezet en wekt hij de suggestie dat het hier ging om gebiedsuitbreiding. Maar wist hij niet dat het in werkelijkheid in die tijd draaide om een terugkeer naar de gebieden van waaruit de Joodse bevolking tijdens de onafhankelijkheidsoorlog grotendeels was verdreven? Zonder deze feitelijke nuancering biedt zijn visie op deze periode – die hij doorspekt met begrippen als ‘groot machtsvertoon’, ‘superioriteitsgevoelens, zelfoverschatting en hoogmoed’ van de Israëli’s – de kijker een ernstig vertekend beeld.

Klassieker

En opeens was-ie daar, de vraag der vragen: waarom berokkenen de Joden, die zelf zo geleden hebben, de Palestijnen zoveel verdriet? Verbraak formuleerde deze vraag die de media al ontelbare keren hebben gesteld als volgt: “Het is ook wel een teleurstellende conclusie, hè, als je bedenkt dat een land dat de Sjoa in zijn bagage heeft, dat je dan zelf zo met mensen omspringt”. Deze onvervalste klassieker uit het repertoire van de media, waarover sinds jaar en dag literaire en journalistieke jurisprudentie bestaat, is vanzelfsprekend ongepast, maar niet voor de achteloze Verbraak.  

Zes weken lang kregen de kijkers clichés en feitelijke onjuistheden voorgeschoteld: zijn Joden slimmer dan anderen? Zijn ze niet allemaal geinponems? Palestijnen hebben geen stemrecht! En als klap op de vuurpijl: waarom hebben ze hun lessen in de nazikampen niet beter geleerd?

Met ongetwijfeld goede bedoelingen, maar met veel te weinig bagage, heeft Coen Verbraak een kans gemist met deze serie die uiteindelijk naadloos past in de moderne traditie van BNNVara. Hoe zouden oude Varacoryfeeën als Meyer Sluyser, Ellen Blazer, Milo Anstadt en Netty Rosenfeld naar Het Beloofde Land hebben gekeken? 

Alfred Edelstein is televisiemaker