Het tij

‘Zie ik je zondag in het Wertheimpark?’ vroeg ik het kleine, oude vrouwtje met intelligente kraaloogjes tegenover me. “Nee,” antwoordde ze resoluut, “ik heb daar zoveel kou geleden, zo onnoemelijk veel kou, dat ik in het koude januari niet een uur in het Wertheimpark ga zitten.” Met ‘daar’ bedoelde ze Auschwitz en we hadden het over de nationale herdenking van de bevrijding van dat kamp. Ik moest vaak aan Bloeme Evers-Emden denken toen ik het onderzoek van de Claims Conference doorworstelde en het keiharde bewijs zag van wat we eigenlijk al wisten: dat de kennis over de Shoa schrikbarend achteruitholt en dat complottheorieën en Jodenhaat een rappe opmars maken. Holocaustontkenning of bagatellisering ervan zijn geen trucjes meer van een klein groepje ongeïnformeerden of kwaadwillenden, maar hebben de weg gevonden naar een significant deel van de samenleving. Kijk maar eens naar het opleidingsniveau van de ondervraagden in de leeftijd tot veertig jaar. Dat zijn echt niet allemaal domoren, ze zijn beter opgeleid dan het totaal aantal ondervraagden.

Bloeme overleed in 2016 als kersverse olee chadasj in Herzliya, en dan denk je: ik ben blij dat zij en veel andere Shoaslachtoffers dit niet meer hoeven mee te maken. Maar er is wel degelijk reden om van de uitkomsten behoorlijk pessimistisch te worden.

Waar het onderzoek geen of nauwelijks antwoord op geeft, is de vraag wie verantwoordelijk zijn voor deze dramatische cijfers. Op de vraag wie jongeren over de geschiedenis zou moeten informeren, antwoordt iets meer dan de helft ‘scholen en leraren’. Een kwart noemt ouders. En dat kwart heeft natuurlijk het gelijk aan zijn kant, want daar begint alles. Je hoeft het Namenmonument niet met je school te bezoeken. Dat kan heel goed ook met je ouders. Maar op de vraag van wie of waar je voor het eerst over de Holocaust hoorde, antwoordt slechts zeven procent ‘van een vriend of familielid’.

We weten dat we niet achter de voordeur kunnen komen, net zoals we niet weten welke onzin jongeren op internet lezen, dus wordt in tweede instantie gekeken naar het onderwijs. Een derde van de jongere deelnemers heeft op de lagere school voor het eerst van de Jodenvervolging gehoord, een vijfde op de middelbare school. Als je leraren ernaar vraagt, verzekeren ze je vrijwel allemaal dat er wel degelijk (veel) aandacht aan wordt geschonken. Ik waag dat te betwijfelen. De belangrijkste vraag is nu of en hoe het tij nog kan worden gekeerd.