Is de vrede in zicht?

Hoe groot is de schade die Israëlische en Amerikaanse bommenwerpers aanrichtten aan het Iraanse kernwapenprogramma? Daarover zijn de meningen sterk verdeeld. De Amerikaanse president Donald Trump pochte dat het ‘volledig vernietigd’ is, maar een eerder rapport van de DIA, de inlichtingendienst van het Pentagon, concludeerde dat het programma slechts enkele maanden vertraging heeft opgelopen. 

De mening van de CIA zit dichter bij Trumps inschatting, maar die dienst heeft er een handje van te zeggen wat de politieke bazen in Washington willen horen, denk aan de affaire rond de – niet bestaande  – massavernietigingswapens in Irak. Toch zegt ook het Israëlische atoomagentschap dat het programma jarenlange vertraging zou hebben opgelopen. 

The New York Times kwam vorige week met een uitgebreide analyse over de mogelijkheden van de Islamitische Republiek alsnog nucleaire wapens te produceren. De krant bekijkt acht aspecten van het productieproces. 

Het eerste is het kennisaspect. Israël zegt ten minste veertien nucleaire wetenschappers geëlimineerd te hebben. Dat is een indrukwekkend aantal, maar hun dood betekent niet automatisch dat hun kennis verdwenen is. Andere wetenschappers zullen hun plaats innemen, al kun je je afvragen hoe happig zij zullen zijn dat te doen, gezien het lot van hun voorgangers. Israël dreigt iedereen die bijdraagt aan het Iraanse kernwapenprogramma uit de weg te ruimen.

400 kilo

Een tweede aspect is de winning van uranium. De Islamitische Republiek heeft twee mijnen waarin dat gebeurt, geen van beide is aangevallen. Het derde element is de mogelijkheid uranium in gasvorm te brengen, wat noodzakelijk is voor verrijking. De enige installatie waar dat gebeurde, stond in de stad Isfahan en is vrijwel volledig verwoest. Dan is er de verrijking zelf, die in Natanz en Fordo plaatsvond. Beide locaties zijn zwaar geraakt, de eerste vooral door de Israëlische luchtmacht, de tweede door Amerikaanse B-2-bommenwerpers. 

Waarschijnlijk zijn beide faciliteiten grotendeels of geheel onbruikbaar geworden, maar het probleem is dat Iran geheime nieuwe locaties voor verrijking gebouwd kan hebben. Nieuwe centrifuges voor uraniumverrijking zullen niet snel geproduceerd kunnen worden, omdat Israël de fabriek waar dat gebeurde heeft vernietigd. Het is dus erg moeilijk conclusies te trekken over dit cruciale deel van het productieproces voor kernwapens. 

Het lijdt geen twijfel dat het Iraanse kernwapenprogramma grote schade heeft opgelopen

Datzelfde geldt voor de 400 kilo verrijkt uranium die Iran al had en waarvan niemand weet waar die is. Vernietigd door een bombardement of op tijd weggehaald en verborgen op een geheime locatie? Volgens het eerdergenoemde DIA-rapport zou het uranium vóór het luchtoffensief met vrachtwagens uit Isfahan weggehaald zijn. Trump beweert dat het vernietigd is, maar de president heeft de afgelopen jaren zoveel onwaarheden verspreid dat daaraan weinig waarde gehecht kan worden, zeker omdat het Witte Huis geen enkel bewijs voor zijn stelling heeft geleverd. Voordeel is wel dat de 400 kilo tot 60 procent verrijkt was en dat Iran geen installaties meer heeft om het op te werken tot 90 procent, nodig voor een wapen waarin voldoende ruimte is voor de lading.

Zand in de ogen

De stap daarna is dat het verrijkte uranium teruggebracht moet worden in een vaste vorm. Ook dat zou in Isfahan moeten gebeuren en van die installatie weten we dat zij volledig verwoest is. Een goed teken dus, maar het risico van geheime nieuwe locaties blijft bestaan. De op een na laatste stap is het maken van de bom met een ontstekingsmechanisme. De fabriek waar dat zou moeten gebeuren in het dorp Sanjarian, niet ver van de hoofdstad Teheran, is flink geraakt door de Israëlische luchtmacht. 

Ten slotte zou een bom op een ballistische raket gemonteerd moeten worden. Dat is niet gemakkelijk en Iran heeft talloze lanceerinrichtingen en raketten verloren, maar het is vrijwel zeker dat er nog genoeg capaciteit is om een kernraket af te schieten – mits die geproduceerd kan worden. Dat zo’n raket misschien niet bijzonder accuraat is, maakt bij een nucleair wapen niet zo veel uit. Iran heeft bewezen dat het de grote steden in Israël kan raken en een kernbom zou altijd enorme schade veroorzaken en ontelbare slachtoffers maken, waar in centraal-Israël die ook neer zou komen. 

Het lijdt geen twijfel dat het Iraanse kernwapenprogramma grote schade en ernstige vertraging heeft opgelopen, maar of die in maanden dan wel jaren uitgedrukt moet worden, kan niemand met zekerheid zeggen. De geluiden uit Teheran zijn ook gemengd, al wordt daar weinig waarde aan gehecht. Wanneer de Iraanse autoriteiten beweren dat er nauwelijks schade is aangericht, kan dat blufpoker zijn om geen zwakte aan de eigen bevolking te tonen of om een betere positie aan de onderhandelingstafel te verkrijgen. Zeggen zij dat het nucleaire programma zware schade heeft opgelopen, kan dat bedoeld zijn om de Israëli’s en Amerikanen zand in de ogen te strooien. 

Bereid te handelen

De misschien belangrijkste conclusie van bijna twee weken strijd is dat Israël militair oppermachtig is en dat Iran zoveel aan prestige in de regio heeft ingeboet dat zelfs zijn trouwe bondgenoot Hezbollah niet te hulp schoot. Maar vooral dat Teheran weet dat Israël op enig moment ervoor kan kiezen opnieuw in de aanval te gaan, mochten de ayatollahs verder willen sleutelen aan een atoombom. En dat Washington bereid is te handelen als dat nodig geacht wordt. Er is niets wat Iran tegenover de militaire overmacht van die twee bondgenoten kan stellen. Behalve dan misschien een kernwapen, wat op zijn beurt de noodzaak van verdere operaties tegen de Islamitische Republiek duidelijk maakt. 

Trump wil dat de regering-Netanyahu een einde breit aan de operatie in Gaza

Israël verloor in twee weken strijd 28 burgers, het Iraanse dodental ligt officieel op iets meer dan zeshonderd, al zou een hoge ambtenaar vorige week het getal van 935 aan persbureau Reuters meegedeeld hebben. Aan Israëlische zijde was honderd procent van de slachtoffers burger, in Iran is dat onduidelijker, maar het aantal burgerslachtoffers is vrijwel zeker laag of zelfs minimaal. Logisch, want Israël kondigde in de meeste gevallen aan waar het zou bombarderen en gaf burgers de kans zich in veiligheid te brengen. Het spreekt voor zich dat Iran dat niet deed en juist tot doel had zoveel mogelijk onschuldige slachtoffers in Israël te maken.

Lege handen

Intussen nadert de IDF in Gaza de lijnen die politiek en legerleiding zich tot doel gesteld hadden. Daarmee wordt maximale druk op Hamas uitgeoefend om de vijftig resterende gijzelaars vrij te laten. Donald Trump wil dat de regering-Netanyahu een einde breit aan de operatie. Het idee is dat de IDF zijn offensief stopzet in ruil voor vrijlating van de gijzelaars. Daarna zou de Hamasleiding de Gazastrook moeten verlaten en draagt Israël het gezag over aan vier Arabische staten, waaronder in ieder geval Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten. Als bonus zou na afloop van de oorlog Saoedi-Arabië zich onder de Abrahamakkoorden voegen en diplomatieke betrekkingen met de Joodse staat aanknopen. Andere Arabische landen zouden kunnen volgen.

Netanyahu zou Netanyahu niet zijn als hij niet zou proberen een persoonlijk slaatje uit zo’n overeenkomst te slaan. Hij zou willen proberen immuniteit voor strafvervolging in de bepalingen op te nemen, al is niet duidelijk hoe die er precies uit zou zien. De opmerkingen van Trump over Bibi’s strafproces (zie kader) zouden in dat licht gezien moeten worden. Het zal de meeste Israëli’s weinig moeite kosten te geloven dat zijn persoonlijke vrijheid voor de premier zwaarder weegt dan die van de resterende gijzelaars, van wie er naar schatting nog maximaal 22 in leven zijn. 

De vraag is of Hamas bereid is mee te werken aan zo’n overeenkomst, die een de facto overwinning voor Israël betekent. De terreurorganisatie zou immers met lege handen komen te staan: ontwapend, zonder macht in Gaza en met vrijwel haar volledige leiderschap gedood. Bij het schrijven van dit artikel was er van vooruitgang bij de onderhandelingen in Caïro in ieder geval nog geen sprake. 

Dooi

Tegelijkertijd is de regering-Netanyahu in onderhandeling met een onverwachte partij, een met wie Israël al sinds zijn stichting in 1948 in staat van oorlog verkeert. Een van de landen in het Midden-Oosten die na afloop van de oorlog in Gaza hun relatie met de Joodse staat zouden willen normaliseren, is Syrië. Nu Damascus zich aan het juk van de familie Assad en de verwoestende invloed van Iran ontworsteld heeft, lijkt de nieuwe sterke man in het land ernst te maken met verbeterde betrekkingen met het militair oppermachtige buurland. 

Een complicerende factor is de extreme vijandigheid van Turkije jegens Israël

Dat het juist Ahmed al-Sharaa – voorheen bekend als Abou Mohammed al-Golani, de naam waarmee hij Al Qaida in Syrië leidde  – is die voor de dooi tussen Damascus en Jeruzalem wil zorgen, is opvallend te noemen. Islamitische terreurleiders staan niet bepaald bekend om hun Israëlliefde, maar voor Al-Sharaa is de vijand van zijn vijand (Iran) wellicht niet meteen een vriend, maar toch zeker een potentiële gelegenheidsbondgenoot. De Syrische president weet bovendien dat zijn land als los woestijnzand aan elkaar hangt en dat een nieuwe burgeroorlog dreigt. Daarbij zou de steun van de IDF – of tenminste een weigering van Israël partij tegen hem te kiezen  – cruciaal zijn. 

Dus wordt er onderhandeld over een formele wapenstilstand. Complicerende factor daarbij is de extreme vijandigheid van Turkije jegens Israël. De Turken hebben een dikke vinger in de Syrische pap en zullen niet erg enthousiast zijn over een toenadering tot de voormalige Joodse erfvijand. Een op termijn nog groter struikelblok is de status van de Golan. Israël annexeerde de hoogvlakte in 1967 en heeft geen enkel voornemen deze aan Syrië over te dragen. Dat liet ook minister van Buitenlandse Zaken Gideon Saar vorige week weten. Vandaar dat de Syriërs het op dit moment niet productief vinden het onderwerp ter tafel te brengen.

______________________

Trump, Bibi en de rechtsstaat

Donald Trump heeft overal een – helaas niet altijd erg goed geïnformeerde – mening over en voelt zich niet gebonden aan internationale diplomatieke gebruiken. En aangezien hij zich al nauwelijks gebonden voelt aan de regels van de rechtsstaat in eigen land, trekt hij zich al helemaal niets aan van die in Israël. Daarom vond de Amerikaanse president het nodig zich te bemoeien met het corruptieproces tegen zijn oude en nieuwe BFF (best friend forever), Benjamin Netanyahu. 

“Het is KRANKZINNIG (Trump schrijft graag in kapitalen, red.) wat oncontroleerbare aanklagers doen met Bibi Netanyahu,” schreef de president op zijn eigen socialmediaplatform Truth Social. Trump dreigde zelfs impliciet de miljardenhulp aan de IDF in te trekken als het strafproces tegen Netanyahu niet wordt afgeblazen. Het is ongehoord dat het Amerikaanse staatshoofd zich openlijk bemoeit met de rechtsgang bij een bondgenoot, maar Netanyahu wist niet hoe snel hij Trumps woorden moest retweeten: “Opnieuw bedankt, Donald Trump, samen maken wij het Midden-Oosten great again!”

De Israëlische oppositie was minder te spreken over hoe The Donald en Bibi keer op keer hun minachting voor democratie en rechtsstaat tonen, maar dat weerhield Trump er niet van te spreken van een ‘heksenjacht’ tegen Netanyahu, die hij een ‘oorlogsheld’ noemde. Om er dreigend aan toe te voegen: “Wij zullen dit (een veroordeling, red.) niet aanvaarden, laat Bibi vrij!”