De geschiedenis herhaalt zich soms op hoopvolle wijze. Twee kleindochters van een Oekraïense vrouw die in de Tweede Wereldoorlog een Joodse vrouw lieten onderduiken, zijn gered door de Israëlische kleindochter van die ondergedoken vrouw. Afgelopen zondag kon Sharon Bass in Tel Aviv de kleindochters omhelzen van Maria Blyschtschik, Rechtvaardige onder de Volkeren. Wat een verhaal van medemenselijkheid en overleving, dat generatie op generatie doorgaat.
De oorlog in Oekraïne is in veel opzichten verrassend. Omdat militair geweld ons ineens in Europa’s hart treft, net nu we moesten bijkomen van de massale stress van de pandemie. Omdat het de omvang van de gestoorde machtsdromen van Poetin toont, maar ook omdat het de Russen zelf verscheurt, wat een goed teken is. Omdat er nooit zoveel huisdieren zijn geëvacueerd uit oorlogsgebied en dat geen teken van decadentie is, maar een van beschaving, dat bovendien voor vrolijke beelden zorgt en voor hoop op terugkeer naar een normaal leven. Maar bovenal omdat de rest van Europa, oog in oog met Poetins misselijkmakende oorlog ‘tegen de nazi’s’ vereend een groot reddingsfront vormt, een spectaculaire humanitaire actie op gang brengt, die vanaf het begin op burgerinitiatieven drijft.
Evacuatiemacht
Ten slotte is de rol van Israël, de sterkste bemiddelaar in het conflict, een historisch hoogtepunt. Alleen al omdat de Joodse staat bestaat: ontstaan na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog speelt het land, met Naftali Bennet als kundige bemiddelaar, een cruciale rol in het vermijden van de Derde. Het is dat Israëlhaters niet voor rede vatbaar zijn, anders zouden ze zich nu permanent achter de oren moeten krabben. Israël is op dit moment niet alleen een nuchtere vredesduif, maar ook een actieve evacuatiemacht voor Joden, Israëli’s, Syriërs en Egyptenaren uit Oekraïne, succesvol actief in alle landen aan de zuidgrens van Oekraïne.
De geschiedenis herhaalt zich niet precies. In de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw viel Oekraïne ten prooi aan de destructie van Stalin en Hitler. Niemand die ernaar omkeek. De holodomor, de gruwelijke, politiek georganiseerde hongersnood, heeft meer dan drie miljoen mensen het leven gekost. De strategie was bedoeld om de opstandige boerenbevolking die zich niet liet collectiviseren, uit te moorden. Dat is gelukt: niet alleen door uithongering, maar ook door executies van complete boerengezinnen op hun eigen erf. Ook de Jodenvervolging ging tien jaar later gepaard met uithongering. Er waren geen concentratiekampen met gaskamers in Oekraïne, Joden werden met de hand afgemaakt. Met de kogel, bij massagraven waarin tienduizenden belandden, zoals bij het beruchte Babi Jar waar in 1941 in een paar dagen dertigduizend Joden zijn vermoord. Een foto van toen bekijk ik keer op keer om het nooit te vergeten: een rij uitgeklede moeders, hun baby’s en kleuters in de armen, kinderen met mollige knuistjes die zich aan die uit angst ineengedoken moeders vastklampen, wachten bij de greppel. Op de kogel. Daar houdt de mensheid op te bestaan.
Opgevangen
Maar dat waren de jaren dertig en veertig, toen Oekraïne een ‘bloedland’ was zoals de Britse historicus Timothy Snyder in zijn gelijknamige boek beschrijft. Samen met Polen en de Baltische landen behoorde Oekraïne tot een territorium waar de Duitsers en de Russen landjepik speelden. Buiten het zicht van de wereld experimenteerden Hitler en Stalin met vernietiging van ‘vijandige’ elites en etnische zuivering. Daar zijn tussen 1932 en 1945 veertien miljoen burgers vermoord.
Hoe anders is het nu. De eerste Russische vrachtwagen was nog niet over de grens, of inwoners van Moldavië, Roemenië, Polen, Hongarije en Tsjechië stonden al klaar voor de vluchtelingenstromen. Hartverwarmende, creatieve initiatieven zorgden ervoor dat iedereen opgevangen werd.
Dit gebeurde omdat men zich de ellende uit WO II en de Koude Oorlog herinnerde, omdat Oost-Europa weet wat Russische legers aanrichten en jong Europa weet wat voorkomen kan worden door burgerprotest. Israël kwam in actie omdat het land de historische kans heeft om Joden te redden – simpelweg omdat de Joodse staat bestaat. Te midden van dat oorlogsgeweld bestaat veel goeds: een ongekend sterk collectief geheugen dat inspireert tot redding en solidariteit. Uniek en hoopvol.
Abonneer op het NIW
