Monnickendam

Zuiver toeval is het dat de IJsselmeerplaatsjes Edam en Monnickendam (u kent ze wellicht nog uit de aardrijkskundeles) deze week beide in dit NIW worden genoemd. Laatstgenoemde als plaats waar ooit een voorouder van schilder Martin Monnickendam vanuit Duitsland neerstreek. In de vissersplaats woonde zijn oom, een pruikenmaker bij wie hij introk. Het is een bijzinnetje in het grote artikel dat Janny Groen na maanden onderzoek schreef over perikelen rond de culturele nalatenschap van de kunstenaar. In mijn ogen zou Monnickendam best wat meer in de belangstelling mogen staan, want zijn grote oeuvre kent veel pareltjes. Volgend jaar is het 150 jaar geleden dat hij geboren werd en een overzichtstentoonstelling van zijn werk zou niet ongepast zijn. 

Dat hij Monnickendam heette, heeft hij te danken aan die voorouder Gabriel Mozes, die van zijn woonplaats zijn achternaam maakte toen hij zich in 1811 in Amsterdam moest inschrijven bij de burgerlijke stand. Maar het is het beroep van diens oom, pruikenmaker, dat mij fascineert. Voor mijn geestesoog verschijnt dan een winkeltje met van die kleine, rechthoekige raampjes en ik heb allerlei vragen. Uit wat voor mensen bestond zijn klandizie? Is het een teken dat het de stad in begin negentiende eeuw economisch opzicht voor de wind ging? 

Enig speurwerk leert dat de eerste vermelding van Joodse aanwezigheid in Monnickendam al dateert van 1653, toen een christelijke vrouw met de Jood Jacob Jansz Moijsis in het huwelijk trad. Opperrabbijn Jacobs zou het niet fijn gevonden hebben – lees zijn column deze week – maar gemengde huwelijken waren er klaarblijkelijk toen al. In de voormalige synagoge, een beeldschoon pandje, bevindt zich nu restaurant de Koperen Vis. Een mooi gevelsteentje herinnert nog aan het voormalige gebedshuis. De laatste Monnickendamse Jood werd in 1942 gedeporteerd, maar ontsnapte en keerde terug naar zijn stad. ‘Manu’ zoals Manuel Leuw werd genoemd, werd in 1974 onder grote belangstelling begraven. 

In het naburige stadje Edam is op de Joodse begraafplaats dankzij crowdfunding een replica van de oude toegangspoort onthuld. Ook daar is geen gemeenschap meer. Die verdwenen werelden stemmen nostalgisch. Kunstschilder Monnickendam verbeeldde eveneens een wereld die verdwenen is. Veel van die werken krijgt u niet te zien, blijkt uit Groens artikel. En dat is jammer, heel jammer. Monnickendam verdient beter.