Wij Nederlanders met onze doe-maar-gewoon-dan-doe-je-al-gek-genoegmentaliteit hebben traditioneel gezien niet zoveel op met helden. Zie het Verzetsmuseum, dat het woord held zelfs cancelde. Gelukkig trekt de meerderheid van Nederlanders zich daar niets van aan. Een mooi voorbeeld is de open brief die deze week naar de koning ging. Daarin wordt Jan Zwartendijk genoemd als wat hij was: een held. In geen jaren is er zo’n door alle (!) politieke partijen gesteund initiatief geweest. Zeker in deze gepolariseerde tijden mag het een wonder worden genoemd dat Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma die allemaal op één lijn kreeg. Zwartendijk verrichtte destijds daden die boven de diplomatieke regels uitstegen. Dit verzoek steeg boven alle partijpolitiek uit. Ik ben blij dat het NIW een steentje mocht bijdragen door de belangrijkste Joodse organisaties en andere vooraanstaande maatschappelijke gezichten bij de brief te betrekken.
Opvallend was het aantal mensen dat zei nog nooit van Zwartendijk te hebben gehoord. Voor NIW-lezers is hij geen onbekende. In 2016 publiceerden wij nog een artikel over hem en dat was niet de eerste keer. Al in de jaren 80 en 90 waren er Nederlandse Joden die aandacht vroegen voor Zwartendijk. Die inspanningen resulteerden onder meer in een Yad Vashem-onderscheiding. Joodse Nederlanders die bij dat eerherstel betrokken waren, vertelden mij deze week dat zijn kinderen zich toen net zo bescheiden opstelden als hun vader al die jaren daarvoor had gedaan.
Zelf zou Jan Zwartendijk die erkenning niet meer meemaken. De diplomaat overleed in september 1976. Jan Brokken schreef in 2018 De rechtvaardigen over hem, maar ook op die publicatie volgde algehele stilte, op een paar bescheiden initiatieven na. Van alle extra gegevens die deze week over Zwartendijk werden gedeeld, was dit voor mij wel het wrangste: het enige wat deze held na de oorlog bezighield, was de vraag of zijn werk nut had gehad. Waren er Joden door zijn daden gered? Tijdens zijn leven zou hij daar nooit antwoord op krijgen. Israël zocht het uit. Op de dag van Zwartendijks begrafenis in 1976 kwamen bij de familie de eerste resultaten binnen: toen al meer dan tweeduizend namen. Hij heeft dat niet meer meegekregen. Volgens Jan Brokken zijn het er uiteindelijk meer dan tienduizend geweest.
Ik heb begrepen dat Zwartendijk nu ook op de genomineerdenlijst staat voor een Rotterdamse straatnaam. Moge die straat er snel komen. En moge de koning het breed gedragen verzoek maar snel honoreren.
Abonneer op het NIW
