Tegen ziekmakende vergelijkingen

Nee, het is niet verboden met een gele Jodenster op te lopen. En nee, het is niet verboden jezelf, maagje gevuld, met comfortabele designersneakers aan, te vergelijken met Anne Frank. Ook is het niet strafbaar te brullen over concentratiekampen als gevaccineerden liever hebben dat jij, de hardnekkige prikweigeraar, niet bij hen in de buurt komt. Smakeloos en goedkoop is het wel.

Dat deze vergelijkingen op straat worden gemaakt, is nog tot daaraan toe. Je zou kunnen zeggen dat deze mensen geen historische kennis hebben, of gewoon hysterisch hun grieven kracht bij willen zetten. Maar als ook in het parlement walgelijke vergelijkingen worden getrokken, is het tijd daar een eendrachtig geluid tegen te laten horen.

En dat gebeurde. Toen Tweede Kamerlid namens het Forum voor Democratie Gideon van Meijeren parallellen trok tussen de situatie toen en nu, vond een aantal Joodse organisaties het van groot belang een krachtig tegengeluid te laten horen. Eendrachtig werd in mum van tijd een gemeenschappelijke brief opgesteld die naar Tweede Kamer ging. Hieronder de integrale tekst:

Aan alle fracties van de Tweede Kamer

Vandaag, zondag 19 september, wordt in aanwezigheid van koning Willem-Alexander in Amsterdam het Nationaal Holocaust Namenmonument onthuld, waarmee de 102.000 in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joden en honderden vermoorde Sinti en Roma worden herdacht.

Dit meest dramatische hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis en het onnoemelijke leed dat dit heeft veroorzaakt, worden steeds vaker vergeleken met huidige maatschappelijke vraagstukken, zoals bij de discussies over het al dan niet vaccineren tegen covid-19. Dat zien we niet alleen op straat en sociale media – met het dragen van gele Jodensterren en parallellen die worden getrokken met de uitsluiting van toen – ook volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer maken zich daaraan schuldig.

Vijf vooraanstaande Nederlands-Joodse organisaties vinden dit niet alleen buitengewoon kwetsend, ook worden de lessen die uit die zwartste periode van de twintigste eeuw moeten worden getrokken, hierdoor inflatoir. Wij benadrukken bijvoorbeeld het feit dat mensen die in alle vrijheid een keuze maken zich niet te laten vaccineren, worden vergeleken met bevolkingsgroepen die destijds helemaal geen keuze hadden, mensen die enkel en alleen werden vermoord om wie ze waren. Dit soort vergelijkingen gaan op alle mogelijke manieren mank. Ze vergroten bovendien het risico dat echte genocides nu en in de toekomst niet meer zullen worden herkend.

Wij mengen ons niet in de discussie over het al dan niet vaccineren, maar roepen u allen op zich te keren tegen elke misplaatste vergelijking tussen de situatie van toen en die van nu. Uit respect voor de miljoenen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en terwille van een veilige en vreedzame samenleving voor ons en onze kinderen.

Als volksvertegenwoordiger heeft u een voorbeeldfunctie. Wij verzoeken u met klem uw verantwoordelijkheid te nemen.

Hoogachtend,
Jacques Grishaver, voorzitter Nederlands Auschwitz Comité

Hanna Luden, directeur Centrum Informatie en Documentatie Israël

Ronny Naftaniel, voorzitter Centraal Joods Overleg

Emile Schrijver, algemeen directeur Nationaal Holocaustmuseum

Esther Voet, hoofdredacteur Nieuw Israëlietisch Weekblad

De tekst werd door de betrokken organisaties op zondag 10 uur online gezet en er ging een begeleidend persbericht uit dat meteen door WNL op zondag en het Radio 1-journaal werd opgepikt.

‘Tirannen’
Directe aanleiding was de monoloog van Gideon Van Meijeren (FvD) in het coronadebat in de Tweede Kamer, waarin hij verkondigde: “Het doet mij oprecht pijn dat ik moet constateren dat de regering zich op dit moment opstelt als vijand van de bevolking. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we weer een regering die wetten voorbereidt op grond waarvan een staat van apartheid wordt gecreëerd, een staat waarin mensen worden buitengesloten van het maatschappelijk leven. Het is noodzakelijk om niet te zwichten voor tirannen. En wij zullen niet zwichten voor tirannen. Als er regelgeving tot stand komt op grond waarvan hele bevolkingsgroepen worden gediscrimineerd, dan roep ik op daar niet aan te gehoorzamen, want dan is gehoorzaamheid een grotere misdaad dan ongehoorzaamheid. De verschrikkingen die in de Tweede Wereldoorlog de Joden zijn aangedaan, die zijn gepleegd door mensen die gehoorzaam waren, niet door mensen die ongehoorzaam waren.”

Op dat moment greep Kamervoorzitter Vera Bergkamp in. Zij zei dat Van Meijeren grote woorden gebruikte en opnieuw een vergelijking met de Tweede Wereldoorlog maakte. In april deed Pepijn van Houwelingen, ook FvD, hetzelfde. Die zei toen over de quarantaine voor mensen die terugkeerden van een reis uit een risicogebied: “Zo ver hoeven we niet in de geschiedenis terug om het gevoel van een bepaalde bevolkingsgroep terug te halen van ‘je hoeft toch niet op een bankje in het park te zitten’.”

Glijdende schaal
Hilde Palland van het CDA reageerde furieus op de woorden van Van Meijeren. Mede namens een aantal andere fracties beet zij hem toe: “Wat u hier allemaal te berde brengt is volstrekt ontoelaatbaar, wij nemen hier als Kamer volledig afstand van. En u heeft geen idee wat een dictatuur of een tirannie is.” Maar Van Meijeren ging onverdroten door: “Feit is dat het voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog zo is, dat mensen weer een pasje krijgen aan de hand waarvan ze moeten bewijzen of ze wel of niet toegang krijgen tot het sociaal-maatschappelijk leven. Ik zou willen dat er mensen in de jaren dertig waren opgestaan die hier keihard tegenin gingen. En voordat u allemaal verontwaardigd naar de interruptiemicrofoon loopt, in het jaar 1933 was er een gekozen volksvertegenwoordiger en die noemde Adolf Hitler een boef, en hem werd het woord ontnomen, met twintig stemmen tegen zes. Dus als een meerderheid vindt dat er geen sprake is van tirannie, dan betekent dat niet dat er daarmee geen sprake is van tirannie. En wij zullen ons altijd met hand en tand blijven verzetten tegen beleid dat erop gericht is bevolkingsgroepen te discrimineren.”

Opnieuw onderbrak Bergkamp Van Meijeren. Het was andermaal tegen dovemans oren gezegd. Hij vervolgde: “Om misverstanden te voorkomen, FvD bepleit op geen enkele manier dat de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog in de buurt komen van wat op dit moment ongevaccineerden wordt aangedaan. Natuurlijk niet, het is een glijdende schaal. Eerst werden de Joden uitgesloten om naar de bioscoop te gaan. Toen mochten ze niet meer naar de restaurants.”

Daarop schorste Bergkamp de vergadering. Het is niet de eerste keer dat politici de Tweede Wereldoorlog vergelijken met een maatschappelijke discussie, maar zelden werden de parallellen in de Kamer zo ver doorgetrokken. Vandaar de collectieve stellingname van de Joodse organisaties.

Holocaustontkenning
De meest verontrustende reactie op de oproep van de Joodse organisaties kwam van Thierry Baudet. Niet geheel ten onrechte voelde de Forum voor Democratieleider zich aangesproken. Bij de grote demonstratie op 5 september had Baudets beveiligingsteam in T-shirts met gele sterren gelopen. Zijn tweet van afgelopen zondag verbijsterde politieke commentatoren, maar was geen verrassing voor degenen die zijn steeds rabiatere uitspraken van het afgelopen jaar heeft gevolgd. Forum was al uit elkaar gevallen als gevolg van Baudets steeds openlijk antisemitischere houding. Voorbeelden te over, zoals sympathie voor de QAnon-complotbeweging en zijn kritiek op de berechting van nazikopstukken in het Neurenbergtribunaal.

Op Twitter trok Thierry Baudet van leer tegen de oproep geen gele sterren meer te gebruiken voor politieke doeleinden. Wij hebben als illustratie zijn integrale reactie afgedrukt. Daarin valt een aantal aspecten op. “De Oorlog [sic] is niet van jullie maar van ons allemaal” werd door velen geïnterpreteerd als de in extreemrechtse kringen (maar opvallend genoeg ook onder linkse en pro-Palestijnse antisemieten) vaak gehoorde opvatting dat Joden niet zo moeten ‘zeuren’ over de Holocaust en niet ‘al het leed in de oorlog mogen claimen’. Ook het gebruik van het woord ‘jullie’ schoot velen in het verkeerde keelgat.

Maar waar massaal en geschokt op gereageerd werd, was Baudets gebruik van aanhalingstekens om het woord Holocaust. Omdat hier geen sprake is van een citaat, kunnen deze alleen geïnterpreteerd worden als bagatellisering of zelfs een regelrechte ontkenning van de Shoa. Dit is minder verwonderlijk dan het lijkt, want na de scheuring in het Forum in december vorig jaar, bleef vrijwel uitsluitend het extreemrechtse element binnen de partij over. De aanhang van FvD is in het afgelopen jaar verrijkt met hele drommen complotdenkers uit de antivax- en new-agehoek, die de gedachte aanhangen dat de Shoa een hoax zou zijn. Ook valt op dat de historicus en naar eigen zeggen ‘belangrijkste intellectueel van Nederland’ het woord oorlog met een hoofdletter, maar Holocaust met een kleine letter schrijft.

Strafbaar
Dat Baudet zijn aanhalingstekens bewust plaatste, bewijst zijn tweet van een dag later: ‘Whatever you do, don’t take the “vacine” [sic]’. Ook hier aanhalingstekens om aan te geven dat in zijn ogen het vaccin helemaal geen vaccin is. Dat de rechts-extremist zich nu ook tot Holocaustontkenner ontpopt, lag in de lijn der verwachtingen, maar choqueerde toch tal van socialmediagebruikers. Dilan Yeşilgöz-Zegerius, als VVD-Kamerlid jarenlang verantwoordelijk voor het antisemitismedossier en tegenwoordig demissionair staatssecretaris van Economische Zaken en Milieu, liet op Facebook kort maar krachtig haar afeer blijken: ‘“Holocaust”. Je moet maar durven.’ Zij was niet de enige die viel over de timing van Baudets tweet: de dag van de onthulling van het Namenmonument.

Wij brengen graag in herinnering dat Holocaustontkenning strafbaar is in Nederland sinds het Verbeke-arrest van de Hoge Raad uit 1997. En hoewel voor de rechter meer bewijzen voor Baudets radicalisering aangevoerd zullen moeten worden dan de aanhalingstekens in een tweet, lijkt het wenselijk dat het Openbaar Ministerie voortaan een oogje houdt op de socialmediauitingen van de Forumleider. Ook mag niet vergeten worden dat de rechter in 1998 de extreemrechtse CP’86 verbood, onder andere vanwege discriminatie. Er is niet veel fantasie nodig om de uitlatingen van Baudet, Van Houwelingen en Van Meijeren – en eerder al van Freek Jansen – onder die noemer te scharen. De vraag mag gesteld worden of Forum zo langzamerhand begint te voldoen aan dezelfde criteria als de CP’86 in de jaren negentig.

Massale bijval
De tweet van Baudet is in het licht van zijn snel voortschrijdende radicalisering weliswaar niet verrassend, de massale bijval van zijn aanhangers op Twitter is dat wel degelijk. Tot voor kort werden vergelijkbare berichten slechts toegejuicht door een handvol anonieme islamieten of neonazi’s. Baudets bewuste tweet daarentegen werd zo’n duizendmaal door zijn aanhangers gedeeld en ontving meer dan drieduizend likes (‘vind-ik-leuks’). Zelfs als hier de nodige nep accounts tussen zitten, is dit een bijzonder hoog aantal.

Wat dit betekent? Dat van een taboe op Holocaustontkenning geen sprake meer is. Opgehitst door Baudet en andere extreemrechtse influencers werpen steeds meer socialmediagebruikers hun schroom af en delen openlijk en onder hun echte naam hun sympathie voor antisemitische complottheorieën – waarvan Holocaustbagatellisering of -ontkenning het klassieke voorbeeld is. Een vluchtige analyse van de twitteraars die Baudet ondersteunden, leert dat het vooral gaat om leden van en stemmers op het Forum voor Democratie, maar ook om antivaxers, conservatieve christenen en new-agecomplotdenkers, waarbij het grote aantal paragnosten, astrologen en handelaars in cryptomunten opvalt. Ziehier de coalitie die Thierry Baudet heeft gesmeed.

Maar laten we dit gitzwarte bericht afsluiten met wat onverwachte humor. De aanhalingstekens die Baudet gebruikte, werden al gauw geëchood door zijn critici. Twitteraars noemden de FvD-leider al snel een “nazi”, mét aanhalingstekens. Anderen schreven over het Forum voor “Democratie”. De satirische website De Speld kopte ‘“Thierry Baudet” boos’ en komiek Arjen Lubach reageerde op Twitter met een bericht van slechts één woord: “Volksvertegenwoordiger”.