Soms zijn er van die mooie, kleine verhalen, zoals dit van een fraai Gronings theeserviesje. En dit verhaal begint in 1942, wanneer de Joodse familie Gans in Delfzijl haar dierbare bezit in bewaring geven aan Tjaaktje Boven-Maarhuis. Het gezin Gans keert niet terug uit de kampen. Al de jaren daarna staat het servies in Tjaaktjes huis, keurig ingepakt in een doos. Na het overlijden van haar moeder neemt dochter Kea het servies mee, maar ook zij wordt een jaartje ouder. En altijd blijft die vraag knagen: zouden er nog erfgenamen zijn?
Via het Joods Museum in Amsterdam komt Kea in contact met Regina Philip, die voor de website Joods Groningen schrijft. Zij is een verre verwante van Frouktje van Dam, die getrouwd was met Samuel Gans. Zou zij wellicht familie zijn? Kea en Regina spreken af in Amsterdam. Voor Regina zou het servies een eerste tastbare herinnering zijn aan haar vermoorde familie. Maar na enig speurwerk blijken namen en data niet precies te kloppen. “De twijfel sloeg toe,” schrijft Philip op de Joods Groningen. Ging het wel om dezelfde familie Gans?
Vrouwelijke lijn
In ieder geval werd besloten het serviesje te doneren aan de Groningse synagoge in de Folkingestraat in Groningen, waar het op 4 juli werd overhandigd aan directeur Geert Volders. Naast Regina Philip waren daar ook Kea en haar broer Martin Boven bij aanwezig. Hij had aanvullende informatie: zou het servies niet van Samuel Gans zijn geweest, maar van Simon Gans en zijn vrouw Wilhelmina Meijer? Simon woonde voor zijn huwelijk in de Waterstraat in Delfzijl, en die naam kon Kea zich nog uit de verhalen van haar moeder herinneren.
‘Het was best heftig nieuws, ik was er beduusd van’
Maar het spoor naar eventuele nazaten liep dood. De zoon en dochter van Wilhelmina en Simon was hetzelfde lot beschoren als de ouders en verdere familie van Simon Gans werd niet gevonden. Het zou wel altijd een mysterie blijven. Regina Philip plaatste het hele verhaal op de website. En dat werd gelezen door niemand minder dan Rika Pais, voormalig medewerkster van het NIW en bekend als ‘hoogleraar misjpochologie’: “Pas aan het einde van het artikel zag ik de naam van Wilhelmina Gans-Meijer staan, en ik riep uit: ‘Maar dat is een zus van mijn tante Sonja!’ Klaarblijkelijk hadden ze in de vrouwelijke lijn niet gezocht. Tante Sonja, een volle nicht van mijn moeder, kreeg vier kinderen en die zijn nog alle vier in leven.”
Beduusd
Pais nam meteen contact op met twee dochters van het gezin, Lieneke Rijnveld en Mirjam van Zantbeek. Rijnveld werkt onder meer voor Museum Het Joodse Schooltje in Leek. “Het was best heftig nieuws, ik was er helemaal beduusd van. Mina was de oudste dochter in het gezin, mijn moeder Saartje, later Sonja, was de tweede. Ze speelden altijd met elkaar. Mijn moeder is in 2007 overleden. Wat had ze dit een prachtig nieuws gevonden. Jammer dat ze het niet meer heeft kunnen meemaken,” vertelt Lieneke Rijnveld-Sanders, die haar man vier jaar geleden verloor. Als eerste na de Shoa werd hij op de kleine Joodse begraafplaats in Leek begraven.
“Het mooiste vind ik dat Tjaaktje en haar dochter er 81 jaar lang zo goed op hebben gepast. Door mijn werk voor het schooltje in Leek heb ik vaker dit soort verhalen gehoord, maar nu overkomt het onszelf.” Het toeval wil ook nog dat Lieneke geen onbekende is van de directeur van de Groningse synagoge, Geert Volders.
Dan is de laatste vraag: wat gaat er met het servies gebeuren? Wordt het onder de kinderen van Sonja verloot of verdeeld? Rijnveld: “Ik denk dat we alle vier tot de conclusie zullen komen dat het in de synagoge een uitstekend onderkomen heeft. En dan misschien met onze familiegeschiedenis erbij.”
Abonneer op het NIW
