Weke, wezenloze woorden

Hoe zou het in zijn werk zijn gegaan, toen Jesse Klaver zijn iPhone ter hand nam om iets over de Holocaustherdenking te twitteren? ‘Vandaag is het #HolocautMemoryalDay,’ (sic) tikte hij eerst. Daarna naar waarheid: ‘We herdenken de meer dan 6 miljoen Joden die zijn uitgemoord in de Holocaust.’ Juist.

Toch voelde die correcte tweet voor Jesse, mocht hij 27 januari zover gekomen zijn, ongemakkelijk aan. De Joden, moeten die er per se bij? Hij bedenkt iets: Hitler heeft wel genocide op ze gepleegd, maar er zijn in de Tweede Wereldoorlog nog zoveel mensen vermoord die géén Jood waren, zelfs in concentratiekampen. En hup, delete, foetsie zijn die Joden. Ik noem ze gewoon mensen, besluit Jesse, dan kan niemand mij verwijten dat ik andere groepen over het hoofd zie. Zo houd ik iedereen tevreden. Zijn gezicht klaart op. Bovendien zijn Joden ook mensen. Dan kan niemand zeggen dat ik ze onmensen vind of dat ik anderen paai die dat vinden. Mensen, dat zijn we tenslotte allemaal.

Behapbaar
Daar blijft het niet bij. Er moet meer op de schop in die vooralsnog eenzame Twitterzin. Dat ‘uitgemoord’, klinkt dat niet te heftig, te plastisch? Geen fijn beeld. Het is tenslotte bij enen ’s middags, al die thuisonderwijzende gezinnen eten nu hun boterhammetjes. Dan krijgen mijn volgers op Twitter geen hap meer door hun keel, realiseert Jesse zich. Dan, resoluut: we maken daar ‘omgebracht’ van. Dat betekent hetzelfde, maar klinkt minder cru, minder rauw, minder gewelddadig. Behapbaar.

Wie weet ging het zo, wie weet internaliseerde Jesse Klaver dat weke, wezenloze ‘mensen’-jargon, dat zoveel mededelingen over de Holocaust tegenwoordig ontjoodst. Eerder schreef ik op deze plek over de uitzending van het Jeugdjournaal over de Holocaust en Auschwitz. Ook in die eenvoudige uitleg voor kinderen was enkel sprake van Hitler die mensen wilde vermoorden. In Auschwitz kwamen mensen uit de hele wereld tezamen.

Het is zonneklaar waarom de vervanging van Joden en andere slachtoffers van de Holocaust door ‘mensen’ niet deugt. Zo duidelijk dat ik ervoor pas dat uitgebreid uit te leggen. Wie de slachtoffers niet meer bij de naam noemt, wie niet meer weet wie ze waren, hoe ze leefden, welke culturen en gemeenschappen met hen verdwenen zijn, wast de historische gruwelen wit met de stinkende kalk van onwetendheid en onverschilligheid. In Nederland heeft de vervanging van Joden door mensen ook een hypocriete kant. ‘Mensen’ zou het universele van dat leed benadrukken, het zou verbindend zijn. Maar het is juist een verblindend woord. Wanneer Joden, Sinti en Roma, die om hun etniciteit vermoord zijn, niet meer bij naam genoemd worden, raken ze onzichtbaar.

Weggestreept
Naar aanleiding van antisemitische stennis in klassen bij het Holocaustonderwijs, is hier te lande besloten dat de Tweede Wereldoorlog cultureel gevoelig ligt bij moslimleerlingen, omdat het niet hun geschiedenis is. Zou het? Sommige islamitische onverlaten prijzen immers Hitler, verslinden Mein Kampf en nazipropaganda. Dus het is wel hun geschiedenis wanneer het gaat om het koesteren van Europese Jodenhaat, maar niet als het om empathie met de vermoorde Joden gaat? Deze dubbele maat van de fluwelen handschoen die sommige pedagogen aantrekken, werkt averechts. Zeker als ze stellen dat moslimleerlingen pas iets zullen begrijpen van de Holocaust wanneer ze zichzelf als slachtoffers kunnen zien, via gruwelen uit de geschiedenis van hun land van herkomst. Daar gebeurt het weer: de Jood wordt weggestreept, het leed moet per etnische groep anders verpakt worden.

Waarom? Waarom kun je met menselijk leed pas meevoelen als het lijkt op iets wat jouw voorvaderen overkwam? Zo werkt universalisme niet, medemenselijkheid evenmin. Sommige gruwelen zijn te groot om niet universeel herkenbaar te zijn – voor wie een hart heeft. Baby’s tegen de muur gooien om hun schedels te breken, vergt dat een etnische vertaling om daar iets bij te kunnen voelen? Is je mens-zijn niet genoeg? Aan dit gebrek aan empathie en inlevingsvermogen verander je niets door op alle slachtoff ers het etiket ‘mensen’ te plakken en dat nobel te vinden: het is juist de menselijkheid die ontbreekt.