Amsterdam kan de ton subsidie die het schonk aan het coldcaseteam dat het verraad van Anne Frank onderzocht, niet terugvorderen. Dit, omdat het officieel geen subsidie was, maar een ‘bijdrage aan de onderzoekskosten.’ Daarom is de Algemene Wet Bestuursrecht niet op de zaak van toepassing. Dat de gemeente wel degelijk redenen had om terugvordering te onderzoeken, erkent Alexander Scholtes, wethouder ICT en Digitale Stad, zelf ook. In niet mis te verstane woorden uit hij gepeperde kritiek op Proditione Media, het bedrijf verantwoordelijk voor het onderzoek waarmee experts de vloer aanveegden.
En er ging meer mis. Zo kreeg het Amsterdamse stadsarchief vorig jaar maar liefst 86 duizend stukken te verwerken die verband hielden met het onderzoek door het zogenaamde coldcaseteam naar ‘het verraad van Anne Frank’. Begin vorig jaar kwam het team naar buiten met een primeur die een canard bleek te zijn.
De overdracht van de documenten en ander materiaal maakte onderdeel uit van de deal die de gemeente sloot met het productiebedrijf van het coldcaseteam, Proditione Media. Het bedrijf gooide allerlei zaken over de schutting bij het archief. Dat blijkt uit onderlinge correspondentie die met een beroep op de Wet open overheid (Woo) door medewerkers van Jonet werd opgevraagd. Zo zijn allerlei bescheiden die producent Pieter van Twisk van Proditione Media aan het archief had overhandigd, later teruggevraagd in verband met ‘hangende rechtszaken’. Weer andere stukken hadden helemaal niet bij het archief terecht mogen komen.
Begin dit jaar werd de gemeente nerveus toen raadsleden Annabel Nanninga (JA21) en Diederik Boomsma (CDA) vragen stelden over de besluitvorming rond de subsidie van honderdduizend euro die Amsterdam verleende aan de producenten. Er kwam een factuur boven water van 120.879 euro inclusief btw. De toezegging viel onder de verantwoordelijkheid van de directeur van de afdeling Digitalisering en Innovatie van de gemeente, Ger Baron. Hij benadrukte dat het niet om een subsidie ging, maar een bijdrage in de onderzoekskosten, waarvoor andere regels gelden. Interessant is hoe gemakkelijk Proditione Media destijds aan die bijdrage is gekomen. Vooraf blijken minimale eisen te zijn gesteld.
Motivatie
Uit de openbaargemaakte stukken blijkt dat aanleiding van de vragen van Nanninga en Boomsma wethouder Shula Rijxman (D66) in januari aan Baron vraagt of de raad over die toezegging is geïnformeerd. Baron antwoordt: “Nee, niet specifiek over die bijdrage – wethouders Meliani (akkoord) en Kukenheim (geïnformeerd) leek voldoende (de raad wordt over individuele bijdragen aan projecten van deze omvang eigenlijk nooit vooraf geïnformeerd). Klopt toch?” Daarop reageert een andere medewerker: ‘Dat klopt! Link met Kukenheim: het eerste contact is vanuit de onderzoekers met Kukenheim geweest, destijds nog wethouder Kunst en Cultuur.” Kukenheims opvolgster Touria Meliani (GL) verleende de subsidie, Shula Rijxman (D66) volgde Meliani op.
Vervolgens stelt Rijxman de vraag: “Is ook duidelijk waarom we zoiets wilden doen? Motivatie?” Zij krijgt als antwoord dat de verlening vooral was gebaseerd op de medewerking van ‘gezaghebbende betrokkenen’: “De aanvraag […] bevatte een lijst aan gezaghebbende instellingen zoals de Anne Frank Stichting, het NIOD en experts die zich bereid hadden verklaard om mee te werken aan het onderzoek. Mede op basis daarvan werd de onderzoeksopzet door de gemeente beschouwd als stevig.” De gemeente besliste eigenlijk uitsluitend op basis van de lijst met experts die Proditione had opgesteld de ‘bijdrage’ te leveren.
Betrokken
Inmiddels is dan al mede uit publicaties van het NIW duidelijk geworden dat een aantal van die ‘betrokkenen’ helemaal niet bij het onderzoek betrokken zijn geweest, onder wie voormalig NIOD-woordvoerder en Holocaustexpert David Barnouw. Op 22 april 2022, wanneer al duidelijk is dat Proditione broddelwerk heeft afgeleverd, stuurt Pieter van Twisk al een mail aan Ger Baron waarin hij de verplichtingen van zijn kant nog eens noteert. Daarbij zit een opmerkelijk artikeltje van David Barnouw uit het blad Argus van 2017, onder de titel ‘Laat Big Data maar los op Anne Frank’. Ondertekend door ‘David Barnouw, consultant bij het coldcaseteam’. Van Twisk wil maar even aantonen dat Barnouw zich wel degelijk betrokken voelde.
‘Is ook duidelijk waarom we zoiets wilden doen?’ vraagt Rijxman
De afdeling Juridische Zaken van de gemeente mengt zich begin ’23 in de discussie met wethouder Rijxman. De directie schrijft: “Los van deze kwestie is het goed om voor toekomstige gevallen na te gaan hoe dit soort bijdragen aan onderzoeken moeten worden gekwalificeerd (bijvoorbeeld als subsidie) en wat voor gevolgen dat dan heeft (bijvoorbeeld het nemen van een besluit tot verlening).” De afdeling laat Baron weten geen juridische gronden te zien waarop het bedrag kan worden teruggevorderd en adviseert Rijxman in telegramstijl: “Wethouder maakt excuses voor ontbreken besluit op schrift en ontbreken voorschriften”. Rijxman zou duidelijk moeten maken dat de ‘subsidie was bedoeld voor ontsluiten data, niet verbonden aan de uitkomst van het onderzoek.’
Kwaad bloed
Op 9 februari 2023 laat Shula Rijxman in een raadsvergadering weten dat de hele gang van zaken geen schoonheidsprijs verdient. Bovendien blijkt dat de gemeente Proditione Media nooit om een begroting of een onderzoeksopzet heeft gevraagd. Rijxman neemt afstand van haar voorgangster Meliani: “De manier waarop dit besluit is genomen, is niet waar ik als wethouder voor sta.” Een opmerking die veel kwaad bloed zet. Een paar weken later zal Rijxman het veld ruimen.
Wel zegt de wethouder in de vergadering een nieuw onderzoek toe, als second opinion. In een eerste reactie van Juridische Zaken, volgend op die raadsvergadering, vinden we de opmerking: “De commissie ging goed gisteren. Ger Baron verzuchtte: ‘Ze heeft het overleefd.’ Wel is een second opinion toegegeven!”
De raadsbrief die vandaag over die second opinion werd gepubliceerd is duidelijk: ondanks het broddelwerk van Proditione kunnen de in totaal 120.879 euro niet worden teruggevorderd. Wethouder Scholtes (D66), opvolger van Rijxman, schrijft: ‘Het college betreurt dat met het ter beschikking stellen van de 100.000 euro is bijgedragen aan een onderzoek dat zoveel schade heeft veroorzaakt. Het college zal nogmaals expliciete afstand nemen van het werk dat verschenen is en aan HarperCollins Publishers (die de internationale uitgave van Het Verraad van Anne Frank uitgeeft, red.) een brief sturen waarin we hen verzoeken te stoppen met de vermelding van de naam van de gemeente Amsterdam in het boek’. Scholtes vervolgt: ‘Zoals geconcludeerd door meerdere wetenschappers ligt geen gedegen onderzoek ten grondslag aan de conclusies van het boek en dat vinden wij zeer kwalijk. De gemeente stelt daarom budget beschikbaar voor een alternatieve publicatie op basis van onderzoek door wetenschappers.’ Ook zal ervoor gezorgd worden dat onbewezen, schadelijke beschuldigingen niet in het stadsarchief terecht zullen komen. Proditione blijkt personen te hebben geïnterviewd waarna verslagen en publicaties niet aan die personen zijn voorgelegd ter accordering.
Blijft over: het verbluffende gemak waarmee de gemeente deze ton uitdeelde terwijl Amsterdam toch met voldoende financiële uitdagingen te kampen heeft. In de raadsbrief wordt beloofd dat ‘de interne processen worden aangescherpt’ om herhaling in de toekomst te voorkomen.
Abonneer op het NIW
