De Palestijnse ISIS

De beelden gaan door merg en been. Wanhopig roept de Israëlische soldaat die de video maakt overlevenden op om zich kenbaar te maken. Niemand reageert, er zijn geen overlevenden. Dan kijkt hij over de bar. Overal lichamen van jongeren. Soms in elkaars armen, soms twee, drie hoog over elkaar heen liggend. De vloer is niet te zien. “Iedereen is dood,” horen we Aran vertwijfeld zeggen. De beelden doen denken aan de collectieve zelfmoord door de volgelingen van sekteleider Jim Jones in Guyana in 1978. 

Maar dit was geen zelfmoord, dit was moord. Massamoord. Want dat was de gedachte achter het bloedbad op 7 oktober. Als de terroristen meer Joden – ouders, kinderen, bejaarden – hadden gevonden, zouden zij er meer hebben afgeslacht. Als zij alle Joden hadden kunnen vermoorden, zouden ze dat gedaan hebben. Dit was dezelfde haat als die in Babi Jar, met hetzelfde resultaat, zij het op kleinere schaal. En zoals veel SS’ers stijf stonden van de methamfetamine toen zij hun bloedbaden aanrichtten, slikten de Hamasbeulen captagonpillen – ‘de cocaïne van de armen’ – om hen euforisch te maken en zich onoverwinnelijk te laten voelen. 

Belangrijker dan die drugs was voor zowel de SS’ers als voor Hamasterroristen de ideologie achter hun misdaden. De vergelijking tussen Hamas en de Islamitische Staat – in de volksmond nog steeds ISIS genoemd – is veel gemaakt de afgelopen weken. Dat is meer dan logisch. Het bloedbad onder Israëlische burgers en de beelden daarvan deden denken aan het bloedspoor dat de Islamitische Staat trok door Irak en Syrië van 2014 tot 2018. Ook de ISIS-terroristen namen op grote schaal drugs: captagon, hetzelfde als Hamas. Maar tot 7 oktober werden Hamasleden – ten onrechte, naar nu blijkt – gezien als minder gewelddadig, minder wreed dan hun geloofsbroeders van de Islamitische Staat. 

Razernij

Nu is gebleken dat dat imago van Hamas eerder een praktische dan een morele reden had. Bij de eerste gelegenheid die de terroristen uit Gaza kregen om op grotere schaal dan ooit tevoren slachtoffers te maken onder wat zij beschouwen als hun vijand – de Joodse bevolking van Israël – hebben zij getoond in wreedheid en bloedlust niet onder te doen voor Daesh, zoals ISIS in de Arabische wereld wordt genoemd. Integendeel zelfs. En waar de jihadisten van de Islamitische Staat zich nooit in het bijzonder op Joden richtten – ook dat was een praktische, geen morele keuze: waar zij opereerden, woonden geen Joden – uitte de haat van de Hamasterroristen zich wel degelijk tegen die bevolkingsgroep. Al vermoordden zij in hun razernij ook tientallen niet-Joodse gastarbeiders en zelfs 21 islamitische bedoeïenen.

Hamas en ISIS zijn twee takken van dezelfde stam

In dat opzicht lijkt Hamas wel degelijk op de SS, want het antisemitisme van de terreurbeweging zit veel dieper dan ‘het verzet tegen de Israëlische bezetting’, waarmee met name linkse politici, journalisten en activisten schermen. Jodenhaat is een van de basisprincipes van de Harakat al-Muqawamah al-Islamiya, de ‘Islamitische Verzetsbeweging’, zoals Hamas voluit heet. Het oprichtersmanifest stond vol verwijzingen naar De protocollen van de Wijzen van Zion, Holocaustontkenning is standaard onder leiders en leden, en verwijzingen naar anti-Joodse passages uit de Koran en de Hadith (aan de profeet Mohammed toegeschreven handelingen en uitspraken) zijn populair. Uiteraard ontkennen sommige Hamasleiders de Jodenhaat van hun organisatie. Dat gebeurt meestal op zo’n doorzichtige manier dat deze het beeld van een door en door antisemitische beweging juist versterken, zoals toen Ismail Haniyeh in 2009 in Gaza leden van de antizionistische sekte Neturei Karta ontmoette. 

Waar deze haat toe leidt, hebben we gezien op 7 oktober. Dat de wreedheid van de Hamasterroristen als twee druppels water lijkt op het sadisme van ISIS-terroristen, is nog minder verwonderlijk wanneer wordt bedacht dat de twee organisaties takken van dezelfde stam zijn. De Islamitische Staat is de opvolger van Al Qaida in Mesopotamië (Irak). Al Qaida heeft zijn wortels, zoals vrijwel alle jihadistische bewegingen in het Midden-Oosten, in de Egyptische Moslimbroederschap en met name in het gedachtegoed van de theoloog Said Qutb, die door door de seculiere president Gamal Abdel Nasser geëxecuteerd werd. 

Ironisch

Het waren volgelingen van Qutb die in 1981 de Egyptische president Anwar Sadat vermoordden, omdat deze vrede had gesloten met Israël. Maar de haat van de moslimbroeders jegens de Joodse staat gaat nog veel verder terug. Oprichter Hassan al-Banna was al eind jaren twintig een fel antizionist en bondgenoot van de beruchte grootmoefti van Jeruzalem, Amin al-Hoesseini. Dat leidde onder andere tot de Arabische Opstand (1936-1939) in het Britse Mandaatgebied Palestina, waarin honderden Joden vermoord werden. Al-Banna predikte tegen ‘het Joodse gevaar’ en bewonderde nazi-Duitsland. In de onafhankelijkheidsoorlog van 1948 vochten moslimbroeders aan Egyptische zijde tegen de IDF, door wie zij kansloos verslagen werden. 

In 1973 richtte de Moslimbroederschap haar filiaal in de Gazastrook op. Dat mag ironisch genoemd worden. Egypte bestreed de moslimbroeders, maar in Gaza bestond een veel grotere religieuze vrijheid. Dubbel ironisch zelfs, want oprichter Ahmed Yassin was in 1948 met zijn familie uit een dorpje bij Asjkelon gevlucht naar Gaza, waar hij zich vanaf 1967 opnieuw onder Israëlisch gezag terugvond. De reden dat Israël zich zo coulant opstelde jegens de moslimbroeders was – los van de al genoemde grotere godsdienstvrijheid die een democratie nu eenmaal met zich meebrengt – dat de Joodse staat zich niet als islamvijandelijk wilde opstellen. Dit in verband met de Arabische minderheid in eigen land en vanwege mogelijke imagoschade in het buitenland. 

In het door Israël veroverde Gaza bestond een grote religieuze vrijheid

Dus zagen de moslimbroeders zich meer welkom onder de Israëlische bezetting na 1967 dan onder de Egyptische daarvoor. Waarschijnlijk beschouwde Israël de aanvankelijk apolitieke Yassin als een welkom tegenwicht voor de seculiere terreurorganisatie PLO. Dit heeft geleid tot allerlei complottheorieën waarin wordt beweerd dat Israël achter de oprichting van Hamas zat, dat het de terreurorganisatie gefinancierd en zelfs bewapend zou hebben. Daar is niets van waar, maar het mag de regering in Jeruzalem wel kwalijk genomen worden dat het de islamisten probeerde te gebruiken voor een spel van verdeel en heers. Daarnaast mag de Israëli’s een onvergeeflijke naïviteit vis-à-vis de ambities van de Moslimbroederschap verweten worden. 

Levenslang

Want hoewel Yassin, die sinds zijn jeugd aan een rolstoel gekluisterd was, zich aanvankelijk leek te richten op charitatieve activiteiten en vreedzame dawah (de uitnodiging de ‘ware islam’ te volgen), veranderde zijn houding in de jaren tachtig. In 1984 kwamen de veiligheidsdiensten erachter dat Yassins ‘vreedzame’ Mujama al-Islamiya (‘Islamitisch Centrum’) wapens aan het vergaren was. De wapens werden in een moskee gevonden en Yassin werd gearresteerd, maar een jaar later alweer vrijgelaten bij een gevangenenruil. De Israëli’s zagen dit niet als een al te groot probleem, want zij geloofden dat de wapens vooral bedoeld waren om ingezet te worden tegen Yasser Arafats PLO, de grote concurrent en vijand van de islamitische extremisten. 

Toen in 1987 de Eerste Intifada uitbrak, richtte Ahmed Yassin met zes anderen een paramilitaire vleugel van de Palestijnse Moslimbroederschap op. Het charitatieve netwerk van zijn Mujama werd nu gebruikt om terroristen te rekruteren en aanslagen voor te bereiden. Dat gebeurde voor het eerst in 1989, toen Hamasleden twee Israëlische soldaten vermoordden. Yassin werd opnieuw gearresteerd en ditmaal tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld. Hoewel Hamas een relatief kleine rol speelde in de Eerste Intifada, groeide de populariteit van de jihadisten snel, al waren hun pogingen de Palestijnse samenleving te islamiseren – bijvoorbeeld door vrouwen onder druk te bewegen de hoofddoek te dragen – aanvankelijk slechts matig succesvol.

Begin jaren negentig werd de gewapende vleugel, de Izz ad-Din al-Qassam Brigades (IDQB), opgericht. Ze waren genoemd naar een Syrische prediker die in 1935 in Palestina door Britse troepen werd gedood, een van de aanleidingen voor de hierboven genoemde Arabische Opstand. De brigades pleegden (zelfmoord)aanslagen op Israëlische burgers en militairen. Daarmee verbraken zij nadrukkelijk de Osloakkoorden van 1993 en 1995, waarvan Hamas zich een fel tegenstander verklaarde. De naam van de organisatie raakte internationaal bekend en berucht. Dat leidde tot toenemende aandacht van de Israëlische veiligheidsdiensten, zoals bijvoorbeeld bleek uit de liquidatie in 1996 van Yahya Ayash, de commandant van de IDQB.

‘As van verzet’

Begin jaren negentig beging Israël een enorme blunder door honderden Hamasterroristen naar Libanon te verbannen. Daar kwamen zij in contact met Hezbollah en de broodheren van die terreurorganisatie: de ayatollahs in Iran. Dat mag opvallend genoemd worden, want terwijl Hamas soennitisch is, zijn Hezbollah en de machthebbers in Iran sjiitisch. Veel van de oorlogen die woedden en woeden in het Midden-Oosten, hebben juist die richtingenstrijd binnen de islam als (mede)oorzaak: in Libanon, in Syrië, in Irak, in Jemen. 

De terugtrekking uit Gaza zou een groot cadeau aan de jihadisten blijken

De in de rest van de islamitische wereld zo gehate sjiitische ayatollahs beseften dat zij in Hamas een potentiële bondgenoot hadden, die hun krediet in de straten van het Midden-Oosten zou opleveren. Iran wierp zich op als leider van de ‘As van verzet’ tegen Israël en begon Hamas te reorganiseren, te financieren, te bewapenen. Dat werd duidelijk in 1999 toen Khalid Mashaal, op dat moment leider van het politbureau van Hamas, in Jordanië werd gearresteerd na een bezoek aan Teheran. Een jaar later verprutsten Mossad-agenten een aanslag op diezelfde Mashaal. Sinds hij zich in 2017 terugtrok uit het leiderschap van Hamas, leeft Mashaal in grote luxe in Qatar. Zijn vermogen wordt tussen 3 en 5 miljard dollar geschat, want hoewel de terreurbeweging lange tijd ageerde tegen de zelfverrijking binnen Arafats en Mahmoud Abbas’ PLO/Fatah, is Hamas tegenwoordig net zo corrupt, zo niet corrupter.

De mislukte aanslag op Mashaal had een belangrijke consequentie. De daarbij gearresteerde Mossad-agenten werden geruild voor Ahmed Yassin, de oprichter van Hamas. Toen in september 2000 de Tweede Intifada uitbrak, was Hamas de drijvende kracht achter de terreuraanslagen op Israëlische doelen. In de vijf jaar dat de opstand duurde, kwamen meer dan duizend Israëli’s om het leven, ruim vijf keer zoveel als in de Eerste Intifada. Het was de periode van zelfmoordaanslagen in bussen, restaurants, winkelcentra. Bijna de helft van die aanslagen kwam op het conto van Hamas. 

Verstandshuwelijk

Israël sloeg terug. Na een mislukte poging een jaar eerder met een F-16-jachtbommenwerper, vuurde op 22 maart 2004 een Apache-gevechtshelikopter een raket af op Yassin toen hij door zijn lijfwachten na het ochtendgebed in zijn rolstoel een moskee uitgereden werd. Zijn opvolger als spiritueel leider van Hamas, Abdel Aziz al-Rantisi, onderging een maand later hetzelfde lot. Het leiderschap van de terreurbeweging is een baan met een beperkte houdbaarheidsdatum, zoals ook de huidige leiders van Hamas ondervinden. 

Op 12 september 2005 trok de IDF zich eenzijdig terug uit Gaza en ontmantelde de Joodse nederzettingen in de Strook. Het zou het grootste cadeau van de Joodse staat aan de jihadisten blijken. In januari 2006 versloeg Hamas bij de Palestijnse parlementsverkiezingen de aartsrivalen van Fatah. Politiek leider Ismail Haniyeh werd premier onder de president van de Palestijnse Autoriteit Mahmoud Abbas. Maar het verstandshuwelijk tussen de twee concurrenten was geen lang leven beschoren. Om aan de macht te komen, zag Hamas zich gedwongen de vernietiging van Israël uit zijn manifest te halen, maar tegelijkertijd liet Mashaal geen onduidelijkheid bestaan: “Wie denkt dat Hamas zal veranderen, heeft ongelijk.”

Dat bleek in 2006 toen het kwam tot gevechten tussen de IDF en Palestijnse terroristen in Gaza tijdens operatie Zomerregen. Toch was de grootste geweldexplosie in Gaza na de Israëlische terugtrekking niet tegen de Joodse staat gericht. In juni 2007 braken in de Strook gevechten uit tussen leden van Hamas en Fatah. In de ‘Slag om Gaza’ versloegen de jihadi’s hun meer seculiere concurrenten, die wel de macht behielden op de Westelijke Jordaanoever. In de machtsstrijd tussen Hamas en Fatah kwamen in Gaza zo’n 600 Palestijnen om het leven. Beide partijen martelden gevangenen van de andere kant en in een macabere voorspelling van wat er zestien jaar later zou gebeuren, bonden Hamasterroristen gedode Fatahleden aan auto’s en motoren en sleepten hun lichamen door de straten van Gaza. 

Wensdenken

Het was de laatste keer dat er vrije verkiezingen gehouden zouden worden door de Palestijnse Autoriteit. Dat maakt het lastig te beoordelen hoe groot de aanhang van Hamas onder de Palestijnse bevolking is. Opiniepeilingen geven een onduidelijk beeld, maar zeker is dat Mahmoud Abbas het al zestien jaar geen verkiezingen aandurft. Er zijn wel sporadische protesten in Gaza tegen Hamas geweest, maar van een volksopstand zoals recent in Iran is nooit sprake geweest. Dat de terreurbeweging in mei van dit jaar de studentenverkiezingen van de Bir Zeit-universiteit net buiten Ramallah won, zegt misschien niet alles, maar het wijst er wel op dat de stellig geponeerde bewering dat Hamas en het Palestijnse volk twee totaal gescheiden zaken zijn, meer op wensdenken dan op feiten is gebaseerd. 

Israël en Hamas vochten na de operatie Zomerregen van 2006 een hele serie conflicten uit in Gaza. Meestal ingeleid door raketbeschietingen door Hamas of aanslagen op militaire of burgerdoelen, gevolgd door een Israëlische reactie. Dat gebeurde in 2008-2009 (operatie Gegoten Lood) en vooral in de Gazaoorlog van 2014. Ook daarna kwam het regelmatig tot beschietingen over en weer, in 2019 en opnieuw in 2021. Maar geen van deze conflicten kan in de schaduw staan van wat wij nu zien. Het grote verschil is natuurlijk de totale overrompeling van Israëls leger, inlichtingendiensten en regering door Hamas op 7 oktober. En het ongekende dodental aan Israëlische zijde. Die dag werden meer Israëlische burgers vermoord dan er in de hele vijf jaar durende Tweede Intifada om het leven kwamen. 

Optimisme

En we zijn nog lang niet klaar. Hamas heeft naar schatting tussen 20 en 30 duizend leden onder de wapenen. Zo’n 10 procent daarvan nam deel aan de terreurinvasie in oktober. Van die 2500 tot 3000 Hamasterroristen zijn er zo’n 1500 op Israëlisch grondgebied gedood en nog eens 400 gevangengenomen. Dat dit de elitetroepen van de terreurbeweging waren, betekent niet dat Hamas geen defensieve slagkracht meer heeft in Gaza. Onder leiding van de twee bevelhebbers in de Strook, Yahya Sinwar en Mohammed Deif, wachten duizenden terroristen op de IDF in een wirwar van straten en stegen in Gaza-Stad – een ideaal terrein voor hinderlagen en boobytraps. Om nog maar te zwijgen van de honderden kilometers lange tunnels van de ‘Hamasmetro’. 

De steun voor ISIS smolt weg als sneeuw in de zon

Toch mag niet getwijfeld worden aan de uiteindelijke militaire overwinning van de IDF. Israël heeft simpelweg geen keuze: het moet doorgaan tot Hamas is uitgeschakeld als militaire en politieke machtsfactor in de Gazastrook. Dat kan maanden duren en honderden levens van jonge Israëli’s kosten, maar uiteindelijk zal dit doel bereikt worden. Wat er dan nog van de Gazastrook over zal blijven, is de vraag. En dan? Is het mogelijk een terreurbeweging echt op de knieën te krijgen? Kan een ideologie gebaseerd op een combinatie van religie en racisme overwonnen worden? Als Hamas militair is verslagen, zal het dan ook uit de hoofden van de Gazanen verdwijnen? En wie vult het vacuüm dat daardoor ontstaat?

Al deze vragen lijken te leiden tot een negatieve conclusie, maar er is hoop. Als Hamas inderdaad de Palestijnse versie van ISIS is, moeten we misschien naar die organisatie kijken voor een antwoord. En dat stemt tot gematigd optimisme. De Islamitische Staat werd in 2017 verdreven uit de grootste stad in handen van de jihadisten, Mosoel in het noorden van Irak. Korte tijd later werden de islamisten verdreven uit hun ‘hoofdstad’ Raqqah in Syrië. Daarna is er weinig meer vernomen van de terreurbeweging die vanaf 2014 een serieuze bedreiging voor de veiligheid leek te zijn, niet alleen in het Midden-Oosten, maar ook in Europa. 

Vandaag de dag maakt bijna niemand zich meer druk om de organisatie die duizenden jonge moslims verleidde tot het leven van de jihad en op de steun van miljoenen anderen over de hele wereld kon rekenen. Die steun lijkt als sneeuw voor de zon weggesmolten, ondergegaan in de orgie van geweld die ISIS zelf op de mensheid losliet. Wie zegt dat niet hetzelfde met Hamas kan gebeuren? Eén voorwaarde is daarvoor essentieel: Israël mag en kan zich niet laten afhouden – ondanks alle internationale druk – van het verwezenlijken van zijn doel in Gaza: de totale vernietiging van de terreurbeweging en haar leiders. Hoe lang het ook duurt en welke offers er ook gebracht moeten worden. Desnoods tot op de laatste man.