Drie identieke vreemden

Dit artikel verscheen eerder in NIW 30, 5779/ 2019. Credit foto hierboven: Oeriscoop Film.

‘Als ik mijn verhaal vertel, geloven mensen mij niet. Ik denk dat ik het ook niet zou geloven als een ander het mij zou vertellen.” Het verhaal van de drie identieke vreemden begint in 1980 wanneer één van hen, Bobby Shafran, vertelt hoe hij als eerstejaars naar de universiteit gaat, waar allerlei medestudenten die hij niet kent hem begroeten als een oude bekende. Door stom toeval is Bobby terechtgekomen op de universiteit waar zijn tweelingbroer Eddy Galland, van wie hij bij zijn geboorte is gescheiden, studeert. De reünie van de twee broers lijkt zo uit een sprookjesboek afkomstig, maar het wordt nog veel gekker. Als hun verhaal de lokale pers haalt, wordt dit gelezen door een derde broer, David Kellman. De reünie van de door drie verschillende families geadopteerde drieling is compleet.

Dit is wellicht een goed punt te stoppen met lezen als u de documentaire Three Identical Strangers zelf op amazon.com of bij CNN wilt bekijken, maar u doet dat op eigen risico. Ik beloof u, aan het einde zullen woede en verdriet strijden om welke emotie bij u overheerst. Hoe dan ook, de New Yorkse drieling is nationaal nieuws. Bobby, Eddy en David treden op in de grote Amerikaanse talkshows en vieren hun hereniging euforisch met feesten, drank en vrouwen. Iedereen geniet van hun verhaal en wil delen in hun aanstekelijke vreugde. De drie betrekken één appartement en openen zelfs een goedlopend restaurant om welverdiende munt te slaan uit hun unieke verhaal. Niets lijkt een ‘nog lang en gelukkig’ in de weg te staan. En toch…

Macht
De ouders van de drie gaan verhaal halen bij het prestigieuze Joods-Amerikaanse adoptiebureau Louise Wise Services. Hoe was het mogelijk dat de drie zuigelingen na hun geboorte uit elkaar gehaald werden? Waarom hadden alle drie één jonger zusje? En waarom groeide David op in een arbeidersgezin, Bobby in een middenklassewijk en was Eddy’s vader een gerenommeerd arts? Toeval, volgens Louise Wise Services, en dat de drie gescheiden waren was omdat dat het makkelijker maakte adoptieouders voor hen te vinden. Maar waarom verzweeg het adoptiebureau aan de ouders dat het om een drieling ging, waarom kregen de adoptiegezinnen niet eens de kans twee of misschien wel alle drie de jongens in huis te nemen?

Louise Wise Services was hét adoptiebureau voor de Joodse gemeenschap van New York, met een raad van toezicht die bestond uit de meeste vooraanstaande leden van de kehilla in de stad. Als de ouders een rechtszaak overwegen, blijkt de ware macht van Louise Wise Services: hun advocatenkantoor haakt af – te veel juristen met kinderwens weigeren hun kansen op adoptie te riskeren. De jongens zelf kan het op dat moment weinig schelen, zij hebben het te druk hun hervonden bloedband te vieren met seks, drugs en rock-’n-roll. Bobby, Eddy en David zijn onafscheidelijk, maar donkere wolken beginnen zich boven hun sprookje samen te trekken.

Proefkonijnen
Begin jaren negentig stuit de vermaarde journalist Lawrence Wright op een wetenschappelijk onderzoek waarbij eeneiige meerlingen bij hun geboorte gescheiden werden om zo te kunnen bestuderen welk effecten sociale factoren hebben op de ontwikkeling van kinderen. Kortom, de vraag naar nature or nurture. Omdat biologische ouders niet bereid waren hun kinderen te scheiden, werd het experiment verricht onder adoptiemeerlingen. Het bureau dat hiervoor de kinderen ‘leverde’ was Louise Wise Services.

“Dit is nazi-shit!” zegt Bobby in de documentaire. De ergste vermoedens van de adoptieouders blijken waar: Bobby, Eddy en David zijn bewust gescheiden na hun geboorte om als proefkonijnen te dienen. Vandaar dat zij in drie verschillende sociale klassen werden geplaatst, vandaar ook de controle op de samenstelling van hun adoptiegezinnen: alles werd in het werk gesteld om de uitkomsten van het onderzoek zo ‘zuiver’ mogelijk te houden. De wetenschappers veranderden de gezinnen van ouders met een wanhopige kinderwens in laboratoria voor hun experimenten. Met medewerking van het adoptiebureau en zonder de ouders te informeren.

‘Dit is nazi-shit! We werden bestudeerd als proefkonijnen’

Langzaam maar zeker verliezen Bobby, Eddy en David hun aanstekelijke glimlach. De euforie maakt plaats voor woede: “We waren niet meer dan een experiment,” zegt David. “We werden bestudeerd als proefkonijnen,” vult Bobby aan. Inderdaad, van jongs af aan werden de drie bestudeerd, ondervraagd en gefilmd door onderzoekers. Hoe zij speelden als kinderen, hoe zij aanvankelijk eenvoudige en later gecompliceerdere problemen oplosten, IQ-tests, Rorschach-inkttests. Volgens Louise Wise Services was het een normaal onderzoek naar de ontwikkeling van adoptiekinderen, maar uiteraard werd verzwegen dat na de tests op één kind, de onderzoekers naar het huis van zijn broertje snelden om dezelfde te doen. “Wie verwacht er nou dat iemand kwaadaardig genoeg is zoiets te verzinnen?” vraagt Bobby wanhopig. Lawrence Wright ontdekt dat het onderzoek het geesteskind was van Dr. Peter Neubauer, een gezaghebbend Joods psychiater, vanuit Oostenrijk gevlucht voor de nazi’s. Niet alleen Bobby, Eddy en David waren zijn onderzoeksobjecten, het adoptiebureau scheidde andere meerlingen om ze door Neubauers onderzoekers te laten volgen. Naar aanleiding van Wrights artikel in 1995 komen ook Elyse Schein en Paula Bernstein erachter dat zij zusjes zijn. Ook zij waren geadopteerd via Louise Wise Services, maar met de geest uit de fles zag het adoptiebureau zich nu gedwongen toe te geven dat zij na hun geboorte gescheiden waren voor onderzoek. 

In datzelfde jaar pleegt Eddy Galland zelfmoord. Achter zijn eeuwige lach verborg zich een lange en hardnekkige geschiedenis van geestelijke gezondheidsproblemen. Dat deze niet geholpen werden door Neubauers onderzoek, lijkt een understatement. Van de andere meerlingen – Wright schat hun aantal op ‘zes tot acht’ maar geeft toe dat niemand het precieze aantal weet – uit het experiment pleegden tenminste nog twee slachtoffers, want zo mag je ze inmiddels wel noemen, zelfmoord.

‘Knap en sexy’
Neubauers onderzoeksresultaten zijn nooit gepubliceerd. De drieling probeert via een advocaat aan meer informatie te komen, maar deze wordt slechts mondjesmaat verstrekt en hun pogingen worden bij elke stap tegengewerkt, onder andere door de gerenommeerde Yale-universiteit. De in 2008 overleden Neubauer liet daar zijn onderzoeksarchieven tot 2065 verzegelen. De Jewish Board of Family and Children’s Services, die toegang tot de archieven in Yale beheert, bleek pas na de ophef die de documentaire veroorzaakte bereid Neubauers slachtoffers inzage te geven. Niet verwonderlijk, de voorganger van deze organisatie, de Jewish Board of Guardians werkte intensief met Neubauer samen.

Misschien wel het meest schokkende aan Three Identical Strangers is de reactie van Natasha Josefowitz, Peter Neubauers onderzoeksassistente. Geconfronteerd met het verdriet van de meerlingen uit het experiment toont zij geen enkel berouw, geen enkel medeleven of empathie. Met aan verafgoding grenzende bewondering spreekt zij nog steeds over ‘haar’ Peter. ‘Interessant, knap en sexy’ was Neubauer, vertelt Josefowitz. Ethische bezwaren en de mogelijke schadelijke gevolgen voor de kinderen uit de studie, wuift zij weg met een verwijzing naar de tijd waarin het experiment werd bedacht: “Dit waren de jaren vijftig en zestig. Niemand vond dit vreemd, het was een zeer opwindende tijd.” Josefowitz gaat voorbij aan de parallellen van Neubauers psychiatrische onderzoek naar meerlingen met de fysieke experimenten die de nazi’s een decennium eerder op tweelingen uitvoerden.

‘Dit waren de jaren vijftig en zestig, het was een zeer opwindende tijd’

Bobby Shafran en David Kellman zijn nu vijftigers. Zij worstelen met de vraag hoe hun levens eruit hadden gezien als een groep ambitieuze wetenschappers – en de Amerikaans-Joodse autoriteiten die belast waren met hun welzijn – niet had besloten hen bij hun geboorte te scheiden en als proefkonijnen te gebruiken en misbruiken. En of hun broer Eddy Galland nog geleefd zou hebben als de onderzoekers nooit hadden besloten God over hun levens te spelen.